Zostaniesz uznany za osobę niezdolną do pracy tylko wtedy, gdy utracisz zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i Twój stan zdrowia nie rokuje odzyskania tej zdolności po przekwalifikowaniu. Twoja niezdolność do pracy może być częściowa albo całkowita.
Jakie warunki musisz spełnić, aby otrzymać rentę?
Prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy przysługuje, jeśli spełniasz łącznie następujące warunki:
▪ jesteś osobą niezdolną do pracy;
▪ nie masz ustalonego prawa do emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (FUS) ani nie spełniasz warunków, aby ją uzyskać;
▪ masz wymagany – odpowiednio do wieku, w którym powstała niezdolność do pracy – staż ubezpieczenia (okresy składkowe i nieskładkowe);
▪ Twoja niezdolność do pracy powstała w okresie składkowym lub nieskładkowym.
Kiedy zostaniesz uznany za osobę niezdolną do pracy?
Zostaniesz uznany za osobę niezdolną do pracy tylko wtedy, gdy utracisz zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i Twój stan zdrowia nie rokuje odzyskania tej zdolności po przekwalifikowaniu. Twoja niezdolność do pracy może być częściowa albo całkowita.
Za osobę częściowo niezdolną do pracy zostaniesz uznany, gdy w znacznym stopniu utracisz zdolność do pracy zgodnej z Twoimi kwalifikacjami.
Za osobę całkowicie niezdolną do pracy zostaniesz uznany, gdy utracisz zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Postępowanie w sprawie orzeczenia niezdolności do pracy jest dwuinstancyjne. W I instancji orzeka lekarz orzecznik ZUS, natomiast w II instancji – komisja lekarska ZUS. Jeśli nie zgadzasz się z orzeczeniem lekarza orzecznika, masz prawo wnieść sprzeciw od tego orzeczenia do komisji lekarskiej ZUS. Masz na to 14 dni, od kiedy otrzymasz orzeczenie.
Lekarz orzecznik lub komisja lekarska orzeka niezdolność do pracy na okres nie dłuższy niż 5 lat. Jednak jeżeli według wiedzy medycznej nie ma rokowań, że odzyskasz zdolność do pracy przed upływem tego okresu, lekarz orzecznik albo komisja lekarska ZUS może orzec niezdolność do pracy na dłuższy okres.
Jeśli lekarz orzecznik ZUS albo komisja lekarska ZUS stwierdzi, że w Twoim przypadku nastąpiło naruszenie sprawności organizmu w stopniu, który powoduje konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu Twoich podstawowych potrzeb życiowych, to wyda orzeczenie o niezdolności do samodzielnej egzystencji.
Rodzaje renty z tytułu niezdolności do pracy
Renta z tytułu niezdolności do pracy może być przyznana na stałe lub na określony czas.
Renta stała przysługuje Ci, jeśli lekarz orzecznik ZUS albo komisja lekarska ZUS uzna Twoją niezdolność do pracy za trwałą.
Renta okresowa przysługuje Ci, jeśli lekarz albo komisja uzna, że Twoja niezdolność do pracy ma charakter czasowy. Renta okresowa przysługuje przez okres wskazany w decyzji ZUS.
Masz prawo zgłosić wniosek o ponowne rozpatrzenie uprawnień do świadczenia, jeśli uznasz, że Twój stan zdrowia się zmienił.
Jaki staż ubezpieczeniowy uprawnia do renty z tytułu niezdolności do pracy?
Staż (na który składają się okresy składkowe i nieskładkowe) wymagany do przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy zależy od wieku, w którym powstała Twoja niezdolność do pracy i wynosi:
▪ rok – jeśli stajesz się osobą niezdolną do pracy przed ukończeniem 20 lat;
▪ 2 lata – jeśli masz ponad 20 lat, ale nie więcej niż 22 lata;
▪ 3 lata – jeśli masz ponad 22 lata, ale nie więcej niż 25 lat;
▪ 4 lata – jeśli masz ponad 25, ale nie więcej niż 30 lat;
▪ 5 lat – jeśli stajesz się osobą niezdolną do pracy, gdy masz ponad 30 lat.
Twoje okresy składkowe to m.in. okresy zatrudnienia (np. na podstawie umowy o pracę) albo samodzielnego opłacania składek na ubezpieczenia społeczne (np. od prowadzonej działalności gospodarczej).
Twoje okresy nieskładkowe to okresy, gdy nie pracujesz ani nie prowadzisz działalności i masz przerwy w opłacaniu składek na ubezpieczenia społeczne. Są to uwzględniane okresy, gdy ustalane jest prawo do renty (np. okres studiów, pobierania zasiłku chorobowego lub świadczenia rehabilitacyjnego).
Ważne! Jeśli Twoja niezdolność do pracy powstała wskutek wypadku w drodze do pracy lub z pracy, nie musisz mieć określonego stażu, aby uzyskać prawo do renty.
Jeśli nie potwierdzisz wystarczającego okresu składkowego i nieskładkowego, zostaje przyjęte, że spełniasz warunek stażowy, jeżeli zostałeś zgłoszony do ubezpieczenia w jednym z poniższych przypadków:
▪ przed ukończeniem 18 lat;
▪ w ciągu 6 miesięcy po ukończeniu nauki w szkole ponadpodstawowej, ponadgimnazjalnej lub w szkole wyższej i do powstania niezdolności do pracy miałeś okresy składkowe i nieskładkowe bez przerwy lub z przerwami, które łącznie nie przekraczały 6 miesięcy.
Inne warunki do spełnienia, aby uzyskać rentę
Jeśli Twoja niezdolność do pracy powstała po ukończeniu przez Ciebie 30 lat, musisz spełniać dodatkowy warunek:
Twój 5-letni staż (okresy składkowe i nieskładkowe) musi przypadać w 10-leciu, które bezpośrednio poprzedza datę zgłoszenia wniosku o rentę lub datę powstania niezdolności do pracy.
Od tej zasady jest jednak wyjątek. Jeśli nie spełniasz tego warunku, zostaje przyjęte, że przysługuje Ci prawo do renty, o ile masz orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy i potwierdzisz: jako kobieta co najmniej 25 lat okresów składkowych, a jako mężczyzna – co najmniej 30 lat okresów składkowych. Aby otrzymać prawo do renty, Twoja niezdolność do pracy musiała powstać w okresie składkowym lub nieskładkowym przewidzianym w przepisach albo w ciągu 18 miesięcy od zakończenia takiego okresu.
Są to m.in. okresy ubezpieczenia albo pobierania:
▪ zasiłku macierzyńskiego, chorobowego lub opiekuńczego;
▪ wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy;
▪ świadczenia pielęgnacyjnego, specjalnego zasiłku opiekuńczego lub zasiłku dla opiekuna. Warunek ten nie dotyczy jednak, jeśli masz orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy i potwierdzisz staż (okresy składkowe i nieskładkowe), który wynosi dla kobiety co najmniej 20 lat, a dla mężczyzny – co najmniej 25 lat.
Ważne! Jeśli Twoja niezdolność do pracy jest skutkiem wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, możesz otrzymać rentę z tytułu niezdolności do pracy z ubezpieczenia wypadkowego (tzw. rentę wypadkową). Aby otrzymać to świadczenie, musisz mieć orzeczenie o niezdolności do pracy z powodu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej od lekarza orzecznika ZUS albo komisji lekarskiej ZUS (jeśli złożyłeś do niej sprzeciw na orzeczenie, które wydał Ci lekarz orzecznik ZUS, lub prezes ZUS zgłosił zarzut wadliwości orzeczenia lekarza orzecznika).
To, czy otrzymasz tzw. rentę wypadkową, nie zależy od:
▪ daty, kiedy powstała niezdolność do pracy z powodu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej;
▪ okresu, przez który masz ubezpieczenie wypadkowe.
Kiedy powstaje prawo do renty, a kiedy ustaje?
Prawo do renty uzyskasz, gdy spełnisz wszystkie wymagane warunki – nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłosisz wniosek o to świadczenie. Jeśli będziesz pobierać zasiłek chorobowy, wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy lub świadczenie rehabilitacyjne, prawo do renty uzyskasz, dopiero gdy przestaniesz pobierać to świadczenie.
Twoje prawo do renty ustanie:
▪ gdy ustanie którykolwiek z warunków wymaganych, aby ją uzyskać, np. gdy ustąpi Twoja niezdolność do pracy;
▪ gdy upłynie okres, na jaki została przyznana;
▪ z dniem, od którego przyznano Ci (z urzędu lub na wniosek) emeryturę z FUS;
▪ w dniu Twojej śmierci.
Prawo do renty, które ustało z powodu ustąpienia niezdolności do pracy, przywrócone zostanie wyłącznie wtedy, gdy ponownie staniesz się niezdolny do pracy w ciągu 18 miesięcy od ustania prawa do renty
Jeżeli masz prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, a otrzymasz prawo do emerytury z FUS, to prawo do renty ustanie w związku z przyznaniem emerytury.
Od czego zależy wysokość Twojej renty?
Wysokość Twojej renty z tytułu niezdolności do pracy zależy od:
▪ stażu (potwierdzonych okresów składkowych i nieskładkowych);
▪ wysokości zarobków, które wskażesz do obliczenia podstawy wymiaru renty;
▪ kwoty bazowej obowiązującej w dniu uzyskania prawa do renty;
▪ stopnia orzeczonej niezdolności do pracy.
Jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru renty (czyli przeciętnej podstawy wymiaru składek), otrzymasz rentę z tytułu niezdolności do pracy w wysokości najniższego świadczenia.
Kwoty najniższych gwarantowanych świadczeń emerytalno-rentowych od 1 marca 2024 roku wynoszą:
Rodzaj świadczenia:
▪ emerytura, renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, renta socjalna i renta rodzinna – 1.780,96 zł;
▪ renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy – 1.335,72 zł;
▪ renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem lub chorobą zawodową i renta rodzinna wypadkowa – 2.137,15 zł;
▪ renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem lub chorobą zawodową – 1.602,86 zł;
▪ kwota świadczenia przedemerytalnego – 1.794,70 zł.
Co zrobić, aby uzyskać rentę?
Aby otrzymać rentę, musisz złożyć wniosek. Wniosek może złożyć w Twoim imieniu przedstawiciel ustawowy lub osoba, którą do tego upoważnisz.
Wniosek możesz:
▪ złożyć w placówce ZUS, która jest właściwa ze względu na Twoje miejsce zamieszkania; możesz tam złożyć wniosek na piśmie lub podyktować go do protokołu, który spisze pracownik; możesz także złożyć wniosek w innej placówce – która przekaże go do tej właściwej;
▪ wysłać pocztą albo kurierem lub złożyć za pośrednictwem płatnika składek (np. pracodawcy) albo w polskim urzędzie konsularnym;
▪ złożyć elektronicznie przez Platformę Usług Elektronicznych (PUE)/eZUS na stronie https://www.zus.pl; aby to zrobić, musisz mieć konto na PUE/eZUS, profil zaufany, kwalifikowany podpis elektroniczny lub podpis osobisty (e-dowód).
Do wniosku o przyznanie renty dołącz:
▪ zaświadczenie o stanie zdrowia (formularz OL-9), które wypełnił lekarz prowadzący Twoje leczenie;
▪ dokumentację medyczną z przebiegu leczenia, którą masz;
▪ wywiad zawodowy (formularz OL-10), który wypełnił Twój płatnik składek (np. pracodawca), jeżeli jesteś zatrudniony;
▪ informację o okresach składkowych i nieskładkowych (druk ERP-6) albo formularz unijny E 207 PL;
▪ dokumenty, które potwierdzą okresy składkowe i nieskładkowe (np. świadectwa pracy, zaświadczenia o zatrudnieniu, legitymacje ubezpieczeniowe);
▪ zaświadczenie pracodawcy o zatrudnieniu i wynagrodzeniu (pracodawca może skorzystać ze wzoru zaświadczenia ERP-7), legitymację ubezpieczeniową zawierającą odpowiednie wpisy lub inny dokument, na podstawie którego możemy ustalić wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu lub uposażenia;
▪ kartę wypadku w drodze do pracy lub z pracy, jeśli zgłaszasz wniosek o rentę z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy. Jeśli występujesz o rentę z tytułu niezdolności do pracy z ubezpieczenia wypadkowego, do wniosku dołącz również:
– kartę wypadku lub przygotowany przez pracodawcę protokół ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy;
▪ decyzję o stwierdzeniu choroby zawodowej wydaną przez państwowego inspektora sanitarnego.
Prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy przyznana zostanie w formie decyzji.
Decyzję w sprawie renty wydana zostanie w ciągu 30 dni od daty wyjaśnienia ostatniej okoliczności, która jest niezbędna do wydania decyzji.
Od decyzji przysługuje Ci odwołanie. Odwołanie wnosisz do sądu okręgowego – sądu pracy i ubezpieczeń społecznych – właściwego ze względu na Twoje miejsce zamieszkania. Składasz je za pośrednictwem ZUS w ciągu miesiąca od dnia doręczenia decyzji. Po tym terminie decyzja staje się prawomocna.
red.
