I choć zabrzmi to strasznie, na wiele zagrożeń można, a nawet należy się przygotować – także na wojnę. Fińska strategia „kompleksowego bezpieczeństwa” stanowi przykład tego, jak państwa mogą tworzyć szeroko zakrojone systemy, by chronić się z wyprzedzeniem i być przygotowanym nie tylko na potencjalną inwazję agresora, ale również klęski żywiołowe. Finlandia jest gotowa na wojnę z Rosją od 80 lat. A my Polacy jesteśmy gotowi? Zacznijmy od sprawy podstawowej – od schronów w Częstochowie.
Specjaliści w tej sprawie są zgodni: edukacja dla bezpieczeństwa winna stać się bardzo ważnym elementem życia każdego Polaka, w znacznie rozszerzonym zakresie niż tylko spłycona wiedza szkolna, zwłaszcza że jest to długotrwały proces wtłaczania w głowy odpowiednich zachowań. Teraz w obliczu napaści Rosji na Ukrainę, zaczynamy nerwowo szukać wskazówek, bo Polska w przeciwieństwie do Ukrainy, lekcji w tym zakresie nie odrobiła. Rząd w Kijowie od dawna przygotowywał społeczeństwo do ewentualnej inwazji Rosji. Przed emisją filmów, w kinach wyświetlono film instruktażowy na temat zachowań w przypadku zagrożeń militarnych. W Polsce wbrew trendom światowym, choćby w krajach nordyckich (Norwegia, Szwecja czy Finlandia), od 2012 roku nie ma w szkołach zajęć z przysposobienia obronnego, a jest jedynie edukacja dla bezpieczeństwa. Bo umówmy się, że teoria o bezpieczeństwie to nie to samo co tematyka typowo wojskowa z informacjami o rodzajach broni (także szkolenia strzeleckie) i zasadach wojskowości w stanie wojny, a nawet wiadomości z zakresu prawa międzynarodowego, a idąc dalej o światowych konfliktach zbrojnych, czy choćby topografii.
Zresztą fakt, że minister Edukacji Narodowej Przemysław Czarnek ogłosił przywrócenie do szkół od 1 września 2022 roku elementów przysposobienia obronnego, świadczy o brakach edukacyjnych wśród dzieci i młodzieży, a w przyszłości dorosłych obywateli Polski, którzy muszą być przygotowani na każdą ewentualność. Jak pokazuje przykład Ukrainy wiedza z zakresu obronności kraju jest niezbędna.
Oczywiście kraje nordyckie biją wszystkich na głowę. Europa Północna ma w szczegółach opracowaną strategię szybkiego ewakuowania ludności cywilnej z obszarów zagrożonych konfliktem. I tu znowu przykład perfekcyjnej Finlandii, która według oficjalnych danych, w czasie wojny może wystawić 280 tysięcy żołnierzy, a oprócz tego 900 tysięcy przeszkolonych rezerwistów, stanowiących jedną trzecią dorosłej populacji kraju. Finowie mogą pochwalić się największą armią w Europie, bo ponad milionową, chociaż mają tylko 5 i pół miliona mieszkańców. To efekt tragicznych doświadczeń z sowietami podczas II wojny światowej. Finlandia ma jeszcze wisienkę na torcie – posiada 54 tysiące super wzmocnionych przed bombardowaniami schronów, które są w stanie pomieścić 4,4 miliona ludzi, przy ponad 5-milionowej populacji. I to co może nas zdziwić – schrony powstały wprawdzie przy współudziale państwa, ale aż 85 proc. z nich są w rękach prywatnych.
Szwedzki system schronów jest podobny do fińskiego. Ponad 65 tysięcy publicznych i prywatnych schronów zapewnia bezpieczeństwo dla około 7 milionów osób, czyli 70 proc. ogółu ludności kraju, który liczy niewiele ponad 10 milionów obywateli. W 2018 roku szwedzcy decydenci uznali, że brak schronienia dla 30 proc. ludności jest nieakceptowalną sytuacją i rozpoczęto budowę kolejnych.
Pod względem dostępu do budowli ochronnych nieco słabiej wypada Norwegia, ale i tak skala jest oszałamiająca, zwłaszcza że Norwegia ma najmniejszą gęstość zaludnienia i zamieszkuje ją najmniejsza liczba mieszkańców – niewiele ponad 5 milionów. W razie wojny aż 50 proc. Norwegów może skorzystać ze schronów.
A jak Polska wypada na tle krajów skandynawskich? W połowie lat 80-tych miejsca w polskich schronach wystarczały dla zaledwie 5 proc. populacji. Obecnie różnica jest jeszcze większa. Ze schronienia w przypadku zagrożenia mogłoby dziś skorzystać zaledwie 1,3 proc. Polaków (raport z zakresu ochronności z 2017 roku).
Optymiści twierdzą, że około 3 proc. mieszkańców Polski mogłoby uciec przed bombami do schronów, co dla pozostałych 97 proc. Polaków jest żenującym dyskursem. Nasz poziom zabezpieczenia ludności cywilnej w budowle ochronne jest jednym z najniższych wskaźników w Europie.
A powód? – jest prozaiczny. Tuż po II wojnie światowej powstało wiele koncepcji co do obrony cywilnej i budowania zabezpieczeń przed działaniem wrogich sił, ale prócz planów nie było nic. Pojawił się co prawda zamysł budowania prowizorycznych ukryć, tylko że po 1989 roku wszystko zostało wstrzymane. Ogólne odprężenie i powszechna świadomość, że żyjemy w czasach pokoju powodowały, że wszelkie działania – od schronów, po umiejętności obronne – wydawały się niepotrzebne.
Ku pokrzepieniu serc należy tu wspomnieć, że mamy w Polsce kilka typowych schronów przeciwatomowych, które zostały zbudowane w czasie II wojny światowej jako schrony przeciwlotnicze, a po wojnie przystosowane do roli przeciwatomowych. Znajdziemy je np. w Szczecinie, Poznaniu, Bydgoszczy, Grudziądzu, Będzinie, Rzeszowie, Borach Dolnośląskich i Dobrowie.
Wiadomo też, że istnieją w kraju tajne bunkry i schrony wojskowe, ale ich lokalizacje nie są podane do wiadomości publicznej.
Schrony nie należą do zadań samorządów
Ostatnim powszechnie obowiązującym w Polsce aktem prawa, regulującym problematykę schronów było rozporządzenie Rady Ministrów z 28 września 1993 roku, wydane na podstawie ustawy z 1967 roku. W 2003 roku jednak, ustawą uchylono przepisy dotyczące obrony cywilnej. W polskim systemie prawnym od 1 lipca 2004 roku nie ma więc zdefiniowanego pojęcia budowli ochronnej (schronu i ukrycia), nie ma też norm budowy schronów.
Po utracie mocy prawnej przepisów z 1993 roku nie wprowadzono żadnych innych, określających tryb, zasady budowy oraz utrzymania budowli ochronnych.
Mamy natomiast wytyczne szefa ochrony cywilnej z 2018 roku. Mówią one m.in., że budownictwo ochronne powinno się brać pod uwagę na etapie uzgadniania miejscowych planów zagospodarowania, ale ponieważ nie ma obowiązku stosowania się do wytycznych, nikt schronów nie buduje. Jedynie na potrzeby danych statystycznych obrony cywilnej, przyjmuje się swego rodzaju klasyfikację schronów i ukryć – według rodzaju budowli, wytrzymałości stropu, odporności na nadciśnienie oraz stanu przygotowania.
Prace nad nowym projekt ustawy o ochronie ludności trwają już od 12 lat.
Różnica między schronem a ukryciem
Czym jest miejsce potocznie nazywane schronem, które daje ludziom w nim przebywającym bezpieczną izolację? Jest to budowla ochronna lub obronna dla wojska albo ludności cywilnej. Bunkry i schrony wojskowe mogą być przeznaczone do ukrywania żołnierzy, prowadzenia walki, przechowywania amunicji lub udzielania pomocy medycznej. Natomiast schrony dla osób cywilnych mają przede wszystkim chronić ich przed działaniem broni konwencjonalnej, broni masowego rażenia i działaniem niebezpiecznych substancji chemicznych.
Obiekty obronne dla ludności cywilnej to schrony i ukrycia, czyli prowizoryczne budowle ochronne.
By dany obiekt można było nazwać schronem, powinien on spełniać wiele skomplikowanych warunków. Powinien posiadać m.in. komory schronowe, drzwi ochronno-gazoszczelne i ognioodporne, ciąg komunikacyjny, czerpnię powietrza, komorę filtro-wentylacyjną, węzeł sanitarny, pomieszczenie na zbiorniki wody pitnej. Znawcy tematyki militarnej twierdzą, że specyfikacja budowli ochronnych zaczyna się od grubości żelbetowego stropu, rodzaju i jakości betonu oraz zbrojenia zabezpieczającego przed bombami. Minimalna grubość stropu schronu podziemnego przy średnim wagomierze bomby burzącej to co najmniej 3 metry.
90% częstochowian nie zmieści się w schronach
Skoro już w zarysie wiemy, jak powinien wyglądać schron to sprawdźmy, ile takich obiektów mamy w Częstochowie. I tu zaskoczenie.
Na stronach internetowych urzędu miasta Częstochowy, urzędnicy zamieścili wykaz aż 210 schronów i pomieszczeń ochronnych, które mają podobno pomieścić ponad 22 tysiące częstochowian, co pozwoli schronić się przed zagrożeniem 10-ciu procentom wszystkich obywateli miasta (dane GUS: 217 tysięcy mieszkańców). A to więcej niż w kraju – od 1,3 do 3 proc. Polaków ma szansę dostać się do schronów.
W lokalnych mediach pojawiła się informacja, że jakoby spośród 210 budowli aż 141 to schrony, a 69 to ukrycia zabezpieczające.
Arcyciekawa to wiadomość, więc mówimy: sprawdzam, zwłaszcza że wyposażeni w wiedzę o schronach, wiemy czego szukać. Niestety wnioski nie napawają optymizmem.
Nie mamy na terenie miasta budowli ochronnych spełniających w stu procentach kryteriów przewidzianych dla schronów. Posiadamy co prawda ukrycia, czyli prowizoryczne budowle ochronne, ale pamiętać należy, że niewiele z nich mogłoby dziś spełniać swoją funkcję. Bo przecież mówimy o piwnicach w obiektach użyteczności publicznej i budynkach mieszkalnych. Wiele ukryć powstało pod szkołami, pod budynkami rządowymi, szpitalami, zakładami pracy. Część z nich jest w prywatnych rękach – jak piwnice w blokach – i zostały zagospodarowane do innych celów. Nierzadko sutereny starych kamienic o „walorach” zbliżonych do schronów, przerobiono na cele rozrywkowe – kluby, restauracje, dyskoteki. Wiele z niewykorzystanych piwnic, bez jakiejkolwiek konserwacji, po prostu popadło w ruinę. W niektórych przypadkach – chodzi o warunki techniczne obiektu – rolę ukryć mogą pełnić odpowiednio wzmocnione parkingi podziemne.
Jeden z urzędników magistratu przyznał, że miejsc, które w pewnym stopniu przypominają schrony mamy w Częstochowie… 20 (tak mniej więcej). Pozostałe miejsca występujące w wykazie urzędu miasta to ukrycia.
Mieliśmy w naszym mieście dwa z prawdziwego zdarzenia schrony – jeden na placu Biegańskiego, drugi na placu Daszyńskiego. Były to szalety miejskie, zasypane kilkanaście lat temu.
I jeszcze ciekawostka historyczna. W regionie częstochowskim, ale i w samym mieście w okolicach cmentarza miejskiego zachowało się z czasów II wojny światowej 12 polowych schronów piechoty zwanych „urbanami”. Ich archiwizacji dokonali miłośnicy fortyfikacji, zrzeszeni w Grupie Operacyjnej „Bielsko”.
Jak informuje urząd miasta Częstochowy za stan techniczny schronów i urządzeń ochronnych odpowiada zarządca, administrator, właściciel obiektu. Posiadane przez zarządców schrony i inne obiekty służące do ochrony osób, są uruchamiane na polecenie wojewody.
W odpowiedzi na zapytania redakcji czytamy: „W większości przypadków w chwili obecnej są to obiekty przeznaczone na piwnice, pralnie, suszarnie, dlatego niezbędne jest okresowe przypominanie administratorom o ich funkcji związanej z zapewnieniem ochrony ludności w przypadku zagrożenia.”
Wykaz obiektów ochrony ludności w Częstochowie podany przez magistrat:
LIBERTY Częstochowa Sp. z o.o.
ul. Kucelińska 22 – osób 320
ul. Kucelińska 22 – osób 59
Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. NMP
ul. PCK 1 – osób. 472
ul. PCK 1 – osób 551
ul. PCK 1 – osób 118
Techniczne Zaopatrzenie Przemysłu TECHMAR
ul. Kilińskiego 153 – osób 78
POLONTEX S.A.
ul. Rejtana 25/35 – osób 125
Agencja Rozwoju Regionalnego
ul. Wały Dwernickiego 121 – osób 230
Śródmiejska Spółdzielnia Mieszkaniowa
ul. Nadrzeczna 35/41 – osób 57
ul. Nadrzeczna 42/44 – osób 48
ul. Nadrzeczna 63 – osób 61
ul. Nadrzeczna 66 – osób 48
Spółdzielnia Mieszkaniowa „HUTNIK”
ul. Witkiewicza 1 – osób 40
ul. Witkiewicza 3 – osób 40
ul. Limanowskiego 4 – osób 40
ul. Limanowskiego 6 – osób 40
Spółdzielnia Mieszkaniowa „NASZA PRACA”
ul. Kosmiczna 3a – osób 100
ul. Kiedrzyńska 63 – osób 114
Zespół Szkół im. Kochanowskiego
ul. Warszawska 142 – osób 117
Szkoły Podstawowe nr: 7; 12 ; 13; 24; 26; 32; 38
ul. Zamenhofa 23 – osób 203
ul. Wręczycka 111/113 – osób 178
ul. Sikorskiego 56 – osób 114
ul. Warszawska 31 – osób 145
ul. Tetmajera 18 – osób 86
ul. Hubermana 7 – osób 246
ul. Rakowska 42 – osób 130
Miejskie Przedszkola nr: 4; 17
ul. Kozia 18 – osób 132
ul. Witkiewicza 4 – osób 132
Zespół Wspólnot Mieszkaniowych
al. Wojska Polskiego 114 – osób 79
ul. Focha 28/32 – osób 118
ul. Ossowskiego 32 – osób 151
Wspólnoty Mieszkaniowe
ul. Stryjeńskiej 4/6 – osób 71
ul. Stryjeńskiej 4/6 – osób 26
ul. Piotrkowska 19/21 – osób 72
al. NMP 39/41 – osób 104
ul. Racławicka 37 – osób 144
ul. Loretańska 10/12 – osób 80
ul. Loretańska 14/16 – osób 80
ul. Kiedrzyńska 61 – osób 133
ul. Barlickiego 2 – osób 162
ul. Ossowskiego 34 – osób 89
ul. Śląska 30 – osób 54
ul. Sobieskiego 76/78 – osób 171
al. NMP 69 – osób 103
ul. Racławicka 36 – osób 100
ul. Dunikowskiego 10 – osób 110
ul. Dunikowskiego 12 – osób 76
ul. Księżycowa 8 – osób 86
ul. Kiedrzyńska 65 – osób 133
Dom Aktora
ul. Dąbrowskiego 65 – osób 47
MILA
ul. Przejazdowa 6 – osób 107
MPK Sp. z o.o.
al. Niepodległości 30 – osób 141
Powiatowy Urząd Pracy
ul. Szymanowskiego 15 – osób 100
ORANGE S.A.
ul. Kopernika 22 – osób 69
KOKSOWNIA Częstochowa Nowa Sp. z o.o.
ul. Odlewników 20 – osób 184
KROMIS – BIS Sp. z o.o.
ul. Legionów 92 – osób 45
ul. Legionów 92 – osób 88
GOMMA Poland
ul. Legionów 244 – osób 100
LIMAR/PCz. „WEŁNOPOL” w likwidacji
ul. 1-go Maja 19 – osób 200
Zakład Taboru w Łazach Oddział w Częstochowie
ul. Mochnackiego 1 – osób 78
Zakład Gospodarki Mieszkaniowej PKP S.A.
Stacja Mirów – osób 70
ul. Kopernika 46 – osób 66
KOMOZJA S.J. w upadłości
ul. Żyzna 13 – osób 100
ZGM TBS Sp. z o.o.
ul. Śląska 15a – osób 86
ul. Goszczyńskiego 7 – osób 92
ul. Augustyna 32 – osób 82
al. Pokoju 1 – osób 96
al. Pokoju 3 – osób 129
al. Pokoju 5 – osób 149
al. Pokoju 7 – osób 152
al. Pokoju 11 – osób 158
al. Pokoju 13 – osób 158
al. Pokoju 13a – osób 52
al. Pokoju 14 – osób 81
al. Pokoju 14 – osób 126
al. Pokoju 15/17 – osób 55
al. Pokoju 15/17a – osób 51
ul. Barlickiego 3 – osób 96
ul. Barlickiego 3 – osób 89
ul. Barlickiego 4 – osób 59
ul. Barlickiego 4 – osób 59
ul. Barlickiego 5 – osób 59
ul. Irzykowskiego 3 – osób 85
ul. Szulza 1 – osób 102
ul. Szulza 1 – osób 103
ul. Szulza 3 – osób 59
ul. Szulza 3 – osób 59
ul. Szulza 4 – osób 59
ul. Próchnika 3 – osób 248
ul. Próchnika 5 – osób 39
ul. Próchnika 7 – osób 39
ul. Prusa 11 – osób 138
ul. Sempołowskiej 1 – osób 141
ul. Sempołowskiej 3 – osób 59
ul. Sempołowskiej 3 – osób 59
ul. Sempołowskiej 6 – osób 59
ul. Sempołowskiej 6 – osób 59
ul. Tetmajera 8 – osób 66
ul. Tetmajera 8 – osób 119
ul. Tetmajera 10 – osób 63
ul. Tetmajera 10 – osób 59
ul. Tetmajera 14a – osób 30
ul. Leśmiana 2 – osób 59
ul. Leśmiana 5 – osób 89
ul. Leśmiana 7 – osób 88
ul. Kuncewiczowej 9 – osób 135
ul. Próchnika 3 – osób 39
al. Pokoju 2 – osób 127
al. Pokoju 4 – osób 112
al. Pokoju 6 – osób 150
al. Pokoju 8 – osób 100
al. Pokoju 10 – osób 100
al. Pokoju 12 – osób 148
ul. Andersena 2 – osób 64
ul. Andersena 2 – osób 64
ul. Andersena 3 – osób 64
ul. Andersena 3 – osób 64
ul. Jasienicy 2 – osób 64
ul. Jasienicy 2 – osób 64
ul. Jasienicy 1 – osób 64
ul. Jasienicy 1 – osób 64
ul. Ossowskiego 5 – osób 89
ul. Ossowskiego 7 – osób 89
ul. Iłłakowiczówny 1 – osób 61
ul. Iłłakowiczówny 4 – osób 185
ul. Prusa 9 – osób 86
ul. Wojska Polskiego 116 – osób 87
ul. Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej 4 – osób 70
ul. Iłłakowiczównej 2 – osób 61
ul. Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej 1 – osób 64
ul. Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej 1 – osób 64
ul. Kuncewiczowej 4 – osób 86
ul. Kuncewiczowej 6 – osób 86
ul. Dąbkowskiego 39/41 – osób 67
ul. POW 12 – osób 77
ul. POW 32 – osób 102
ul. Ogińskiego 3/5 – osób 78
ul. Ogińskiego 4/8 – osób 62
ul. Ogińskiego 10 – osób 71
ul. Glogera 12/14 – osób 88
ul. Glogera 17 – osób 60
ul. Kopernika 33 – osób 100
ul. Kopernika 43 – osób 57
ul. Kopernika 50 – osób 61
ul. Nowowiejskiego 11 – osób 200
ul. Nowowiejskiego 13 – osób 69
ul. Nowowiejskiego 15 – osób 140
ul. Nowowiejskiego 20 – osób 64
ul. Nowowiejskiego 22 – osób 128
ul. Nowowiejskiego 24 – osób 198
ul. Focha 35/37 – osób 51
ul. Focha 38 – osób 142
ul. Focha 47/49 – osób 121
ul. Focha 48/50 – osób 51
ul. Focha 54/56 – osób 68
ul. Focha 55 – osób 337
ul. Focha 63/65 – osób 118
ul. Focha 79a – osób 78
ul. Focha 81a – osób 79
ul. Focha 87 – osób 118
ul. Waszyngtona 39 – osób 55
ul. Waszyngtona 69/71 – osób 47
al. NMP 36/38 – osób 134
al. NMP 57/59 – osób 197
al. NMP 63/65 – osób 118
al. NMP 67a – osób 51
al. NMP 73/75 – osób 144
al. NMP 81 – osób 94
ul. POW 3 – osób 218
ul. POW 4 – osób 41
ul. POW 8 – osób 114
ul. Kilińskiego 4/6 – osób 102
ul. Śląska 2 – osób 114
ul. Nowowiejskiego 1 – osób 98
ul. Nowowiejskiego 2 – osób 141
ul. Nowowiejskiego 4 – osób 135
ul. Pułaskiego 1/3 – osób 80
ul. Stryjeńskiej 5 – osób 130
ul. Szymanowskiego 1 – osób 167
ul. Szymanowskiego 3 – osób 130
ul. Szymanowskiego 3a – osób 235
ul. Szymanowskiego 5 – osób 130
ul. Szymanowskiego 7 – osób 130
ul. Szymanowskiego 9 – osób 350
ul. Szymanowskiego 11 – osób 130
ul. Szymanowskiego 12 – osób 50
ul. Szymanowskiego 14 – osób 70
ul. Szymanowskiego 16 – osób 88
ul. Szymanowskiego 20 – osób 63
ul. Szymanowskiego 22 – osób 63
ul. Tuwima 2 – osób 90
ul. Tuwima 6 – osób 155
ul. Tuwima 7 – osób 164
ul. Waszyngtona 38/40 – osób 38
ul. Waszyngtona 50/54 – osób 66
ul. Pułaskiego 59/65 – osób 94
ul. Pułaskiego 59/65 – osób 94
ul. Gwiezdna 7 – osób 143
ul. Gwiezdna 9 – osób 143
ul. Kosmiczna 2 – osób 86
ul. Gwiezdna 15 – osób 143
ul. Kosmiczna 3 – osób 192
ul. Kosmiczna 4 – osób 86
ul. Kosmiczna 5a – osób 100
ul. Kosmiczna 6 – osób 86
ul. Księżycowa 10 – osób 101
ul. Kiedrzyńska 67 – 133
MEGABUD
ul. POW 30 – osób 140
Tauron Dystrybucja S.A. Oddział w Częstochowie
ul. Mirowska 24 – osób 180
NZOZ Centrum Medyczne „AMICUS” Sp. z o.o.
al. Pokoju 44 – osób 200.
