Niezbędnik świadomego członka spółdzielni (część 3)

– Często nie korzystamy z przysługujących nam praw z czystej niewiedzy. Trudno się temu dziwić, gdyż w wielu aktach prawnych nie brak określeń, które – szczególnie dla laika – mają zupełnie inne znaczenie, niż się na pozór wydaje. – Jakie mamy prawa? Jak z nich korzystać? – Czy zdajemy sobie sprawę, jakie z przysługujących nam praw wynikają dla nas ograniczenia?– Akademia Obywatelska to przewodnik po meandrach prawa, kruczkach i pułapkach przepisów.– Akademia Obywatelska to kompendium wiedzy o prawach i ograniczeniach z nich wynikających.

Ponieważ Nasi Czytelnicy wielokrotnie (m.in. podczas wszystkich spotkań „Podziemnego Salonu Prasowego 7 dni”) zgłaszali potrzebę poszerzenia wiedzy w zakresie praw, przysługujących członkom spółdzielni mieszkaniowych – rozpoczynamy od cyklu artykułów, mających na celu omówienie zasad funkcjonowania tej szczególnej formy prawnej, jaką jest każda spółdzielnia, także spółdzielnia mieszkaniowa.
Bo przecież, wbrew malkontentom, nie jest tak, że spółdzielnia to „państwo w państwie”, że jej zarząd i prezes to udzielni władcy, decydujący za nas i wbrew naszej woli. 
Jest w Polsce prawo i zanim zaczniemy utyskiwać, musimy najpierw zrozumieć, jak to wszystko funkcjonuje, co z czego wynika i co kto może, a czego nikomu nie wolno.

Dobre zarządzanie

W 2012 r. Międzynarodowy Związek Spółdzielczy uchwalił dokument pod tytułem: „A Good Governance Charter for Housing Co-operatives”, co na polski można tłumaczyć jako „Karta dobrego zarządzania dla spółdzielni mieszkaniowych”.
Spośród wymienionych w tym dokumencie zaleceń, skierowanych do spółdzielni mieszkaniowych z całego świata, warto przytoczyć te, które w polskich warunkach nie zawsze są uwzględniane. 
– Władze spółdzielni zawsze postępują uczciwie i w dobrej wierze, a interesy członków spółdzielni są dla nich najważniejsze. Sprawy sporne są jak najszybciej wyjaśniane podczas jawnych dyskusji, 
– Władze spółdzielni nikogo nie faworyzują i podejmują sprawiedliwe decyzje. Swoje działania podejmują zgodnie ze statutem, z poszanowaniem zaangażowania członków spółdzielni, konsekwentnie, neutralnie i zgodnie z prawem. 
– W spółdzielni obowiązują demokratyczne procedury. Członkowie spółdzielni są informowani o przysługujących im prawach wyrażania swojego zdania na temat podejmowanych przez zarząd decyzji i ich wdrażania. Członkowie spółdzielni wybierają swoich przedstawicieli w wolnych, otwartych i uczciwych wyborach. Każdy członek spółdzielni, który spełnia  określone wymagania, ma możliwość kandydowania. Spółdzielnia jest zobowiązana do edukowania i szkolenia swoich członków.
– Władze spółdzielni działają w pełni transparentnie, w duchu otwartości i odpowiedzialności za spółdzielnię. Są odpowiedzialne wobec członków  spółdzielni, przedstawiają im swoje decyzje i działania podczas regularnie organizowanych spotkań. Dbają o przestrzeganie standardów, praw i obowiązków wszystkich członków i pracowników spółdzielni. Są otwarte na uwagi członków co do działalności spółdzielni. Odpowiadają na wszelkie zgłaszane problemy i zapytania do nich skierowane.
– Realizowana strategia działania nie skupia się tylko wokół bieżących problemów, ale uwzględnia również przyszłość spółdzielni.

Artykuł 91 ustawy z dnia 16 września 1982 roku – Prawo spółdzielcze

§ 1. Każda spółdzielnia obowiązana jest przynajmniej raz na trzy lata, a w okresie pozostawania w stanie likwidacji corocznie, poddać się lustracyjnemu badaniu legalności, gospodarności i rzetelności całości jej działania. Lustracja obejmuje okres od poprzedniej lustracji.
§ 11. W spółdzielniach mieszkaniowych w okresie budowania przez nie budynków mieszkalnych i rozliczania kosztów budowy tych budynków, a także w spółdzielniach w stanie likwidacji, lustrację przeprowadza się corocznie.
§ 12. Jeżeli spółdzielnia mieszkaniowa nie podda się badaniu lustracyjnemu przewidzianemu w § 1 i § 11, związek rewizyjny, w którym spółdzielnia jest zrzeszona, lub Krajowa Rada Spółdzielcza przeprowadza z własnej inicjatywy badanie lustracyjne działalności spółdzielni na jej koszt.
§ 2. Spółdzielnia może wystąpić w każdym czasie o przeprowadzenie lustracji całości lub części jej działalności albo tylko określonych zagadnień. Lustracja może być przeprowadzona na żądanie walnego zgromadzenia, rady lub 1/5 członków spółdzielni.
§ 21. Celem lustracji jest:
1) sprawdzenie przestrzegania przez spółdzielnię przepisów prawa i postanowień statutu;
2) zbadanie przestrzegania przez spółdzielnię prowadzenia przez nią działalności w interesie ogółu członków;
3) kontrola gospodarności, celowości i rzetelności realizacji przez spółdzielnię jej celów ekonomicznych, socjalnych oraz kulturalnych;
4) wskazywanie członkom na nieprawidłowości w działalności organów spółdzielni;
5) udzielanie organizacyjnej i instruktażowej pomocy w usuwaniu stwierdzonych nieprawidłowości oraz w usprawnieniu działalności spółdzielni.
§ 3. Lustrację przeprowadzają właściwe związki rewizyjne w spółdzielniach w nich zrzeszonych. Spółdzielnie niezrzeszone zlecają odpłatne przeprowadzenie lustracji wybranemu związkowi rewizyjnemu lub Krajowej Radzie Spółdzielczej.
§ 4. Lustratora wyznacza związek rewizyjny, w którym spółdzielnia jest zrzeszona, lub Krajowa Rada Spółdzielcza. Obowiązki lustratora może pełnić osoba, która uzyskała uprawnienia lustracyjne wydane przez Krajową Radę Spółdzielczą. Kryteria kwalifikacyjne lustratorów oraz tryb przeprowadzania lustracji określa Krajowa Rada Spółdzielcza.
§ 5. Jeżeli działalność lustratora jest niezgodna z prawem, a także jeżeli lustrator nie zachowuje w tajemnicy wiadomości o działalności spółdzielni uzyskanych przy lustracji, Krajowa Rada Spółdzielcza z własnej inicjatywy lub na wniosek związku rewizyjnego, w którym spółdzielnia jest zrzeszona, może go pozbawić uprawnień lustratora. Zachowanie tajemnicy nie obowiązuje wobec organów lustrowanej spółdzielni, związku rewizyjnego, który lustratora wyznaczył, Krajowej Rady Spółdzielczej oraz organów wymiaru sprawiedliwości.
§ 6. Uchwała Krajowej Rady Spółdzielczej w sprawie pozbawienia uprawnień lustratora jest ostateczną decyzją w rozumieniu przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego, który stosuje się odpowiednio.

Co to jest lustracja i komu ona ma służyć

Lustracja spółdzielni jest prowadzona w imieniu jej członków i na rzecz ich interesów, stanowiąc formę kontroli działalności zarządu i rady nadzorczej. Obowiązek przeprowadzania w każdej spółdzielni lustracji co najmniej raz na trzy lata wprowadzono w polskim prawie już w pierwszej ustawie o spółdzielniach z 1920 r. 
Niezależnie od tego, że każda spółdzielnia musi przeprowadzić lustrację raz na trzy lata, to trzeba ją przeprowadzać co roku w tych spółdzielniach, które są w stanie likwidacji oraz we wszystkich spółdzielniach mieszkaniowych podczas budowania budynków mieszkalnych i rozliczania kosztów budowy. 
Poza wyżej wymienionymi lustracjami obligatoryjnymi, których przeprowadzenia wymaga ustawa, każda spółdzielnia może w każdym momencie wystąpić o przeprowadzenie lustracji całości lub części jej działalności. 
Lustracje dzielą się na:
1) pełne – polegające na badaniu lustracyjnym całokształtu działalności spółdzielni,
2) częściowe – polegające na badaniu części działalności spółdzielni na podstawie wystąpień organów samorządowych spółdzielni do związków rewizyjnych, bądź Krajowej Rady Spółdzielczej,
3) sprawdzające – polegające na powtórnym badaniu lustracyjnym przez innego lustratora w celu stwierdzenia prawidłowości ustaleń lustracji, zakwestionowanych przez organy samorządowe spółdzielni.
Czynności lustracyjne może przeprowadzić tylko lustrator, legitymujący się aktualnymi uprawnieniami, nadanymi mu przez Krajową Radę Spółdzielczą. Uprawnienia lustracyjne potwierdza  zaświadczenie i legitymacja lustratora, wydane przez Krajową Radę Spółdzielczą, która prowadzi rejestr ogólny lustratorów. 
Lustratorem może zostać osoba posiadająca wykształcenie wyższe oraz co najmniej 3-letni staż w spółdzielni lub związku spółdzielczym albo wykształcenie średnie i 5-letni staż w spółdzielni lub związku spółdzielczym, pełną zdolność do czynności prawnych i korzysta w pełni z praw publicznych, nie była karana za przestępstwa przeciwko mieniu i dokumentom oraz za przestępstwa i wykroczenia karno-skarbowe. 

Niełatwy kawałek chleba

Troska o właściwe przygotowanie kadry lustratorów leży na sercu Krajowej Rady Spółdzielczej, która systematycznie podnosi kryteria przyznawania uprawnień lustracyjnych, m.in. poprzez zwiększanie wymaganej liczby godzin szkoleń, które lustrator musi „zaliczyć”. Aktualnie w tym zakresie obowiązuje uchwała Nr 11/2012 Zgromadzenia Ogólnego Krajowej Rady Spółdzielczej z dnia 20 marca 2012 r. w sprawie: kryteriów kwalifikacyjnych lustratorów, szkolenia lustratorów oraz nadawania i pozbawiania uprawnień lustratora. Określa ona, że nadanie uprawnień lustracyjnych następuje po egzaminie, składanym po odbyciu co najmniej 90 godzin szkolenia specjalistycznego (a np. według uchwały nr 10/2006 z dnia 7 lipca 2006 r. wymagano tylko 60 godzin szkolenia). Przy tym od 2006 roku lustratorów obowiązuje system stałego pogłębiania wiedzy i podnoszenia posiadanych kwalifikacji zawodowych, którego spełnienie wymaga uczestnictwa w dodatkowych szkoleniach organizowanych przez Krajową Radę Spółdzielczą lub związek rewizyjny – co najmniej 15 godzin rocznie lub 30 godzin w okresie dwuletnim. Udział w szkoleniach jest odpłatny. 

Jak to funkcjonuje

Lustrator ma dostęp do wszystkich dokumentów spółdzielni i może bezpośrednio sprawdzać jej stan majątkowy. Organy i pracownicy spółdzielni mają obowiązek udzielania mu żądanych wyjaśnień i wszelkiej pomocy. Do uczestniczenia w lustracji są uprawnieni członkowie rady nadzorczej spółdzielni. Z czynności lustracyjnych lustrator sporządza protokół, który składa radzie i zarządowi spółdzielni. Na podstawie tego protokołu podmiot przeprowadzający lustrację (związek rewizyjny lub Krajowa Rada Spółdzielcza) opracowuje wnioski polustracyjne i przekazuje je zarządowi oraz radzie nadzorczej. Z kolei rada nadzorcza powinna wnioski polustracyjne przedstawić członkom spółdzielni na najbliższym walnym zgromadzeniu. Trzeba też wiedzieć, że na żądanie każdego członka spółdzielni zarząd powinien mu udostępnić do wglądu protokół z lustracji, wnioski polustracyjne i informacje o ich realizacji.

Na wniosek ministra

W przypadku naruszenia prawa przez spółdzielnię mieszkaniową  o przeprowadzenie w niej lustracji może wnioskować minister właściwy do spraw budownictwa. W tym przypadku protokół z lustracji przesyłany jest również ministrowi.

Kto za to płaci

Koszt lustracji obejmuje wynagrodzenie lustratora oraz opłatę dla związku rewizyjnego lub Krajowej Rady Spółdzielczej i zależy m.in. od długości okresu objętego lustracją i liczby pracowników spółdzielni. 
Lustracja przeprowadzana jest zawsze na koszt lustrowanej spółdzielni.

(cdn.)