CYKL TYGODNIKA 7 dni – Wyciągnij pomocną dłoń – marzec 2022

RAPORT NAJWYŻSZEJ IZBY KONTROLI / część 1Aktywizacja zawodowa osób niepełnosprawnych Najwyższa Izba Kontroli podała do publicznej wiadomości raport o stanie zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Zdaniem NIK prowadzona przez powiatowe urzędy pracy aktywizacja zawodowa osób niepełnosprawnych nie była skuteczna i nie umożliwiała im wejścia na rynek pracy lub też stałego powrotu. Na koniec 2020 roku we wszystkich urzędach pracy na terenie kraju zarejestrowanych było niemal 56 tysięcy bezrobotnych osób niepełnosprawnych. W okresie objętym kontrolą NIK, ponad 80% osób z orzeczeniami o niepełnosprawności nie pracowało ani nie szukało pracy. Pracodawcy niechętnie zatrudniali takie osoby, brakowało też spójnej polityki rynku pracy.

W Polsce są około 3 miliony osób niepełnosprawnych, czyli takich, które – zgodnie z definicją zawartą w ustawie o rehabilitacji – ukończyły 16 lat i mają orzeczenie o niepełnosprawności. Szacuje się, że wszystkich osób niepełnosprawnych może być nawet dwa razy więcej.
W Polsce zatrudnienie osób niepełnosprawnych od lat utrzymuje się na bardzo niskim poziomie. W ostatnich latach aż 2,5 miliona, czyli ponad 80% osób z niepełnosprawnościami nie miało pracy, ani jej nie szukało. Pod względem wskaźnika bierności zawodowej osób niepełnosprawnych, Polska plasuje się na piątym miejscu w Europie. Mimo znacznych nakładów, zwłaszcza z Funduszu Pracy, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz PFRON, wskaźniki zatrudnienia osób niepełnosprawnych od kilkunastu lat wzrosły tylko o niewiele ponad 2% w ciągu 10 lat: z 14,4% w 2010 roku do 16,7% w 2020.

Dlaczego nie ma pracy dla osób niepełnosprawnych?

W 2017 roku PFRON opublikował raport „Badanie potrzeb osób niepełnosprawnych”. Wynika z niego, że większość takich osób rejestruje się w urzędach pracy, ale w rzeczywistości nie chce podjąć zatrudnienia. Wśród osób objętych badaniem aż 84% przyznało wprost, że nie poszukuje aktywnie pracy. Głównym powodem są ograniczenia związane ze stanem zdrowia i niepełnosprawnością, ale nie tylko.
Inna przyczyna to niskie kompetencje i wykształcenie. Prawie 1/4 bezrobotnych osób niepełnosprawnych zarejestrowanych w PUP w 2020 roku nie miało żadnych kwalifikacji, a wyższe wykształcenie uzyskało tylko 8%. Taka sytuacja zwykle wiąże się z niską samooceną.
W wielu przypadkach niepełnosprawni nie poszukują pracy, bo im się to po prostu nie opłaca: zdarza się, że osoby te są utrzymywane przez rodzinę, pracują „na czarno” albo obawiają się zmniejszenia lub utraty świadczeń socjalnych w związku z podjęciem pracy. Sytuacji niepełnosprawnych na rynku pracy nie ułatwia też wiek, ponad połowa zarejestrowanych w PUP ma ponad 50 lat.

Dużym ograniczeniem jest niedostosowanie miejsc pracy do potrzeb osób niepełnosprawnych, bariery architektoniczne czy transportowe. Spośród niemal 56 tysięcy niepełnosprawnych zarejestrowanych jako bezrobotni ponad 1/3 mieszka na wsiach, gdzie częstym problemem jest brak lub niewystarczający transport publiczny. W tej sytuacji dojazdy do pracy stanowią duże wyzwanie.
Z drugiej strony pracodawcy niechętnie zatrudniają osoby niepełnosprawne, zwłaszcza starsze, mimo iż takie zatrudnienie daje pracodawcom szereg korzyści. Mogą np. uzyskać dofinansowanie wynagrodzeń i składek na ubezpieczenie społeczne osób z niepełnosprawnościami, zwrot kosztów przygotowania ich miejsc pracy czy dofinansowanie z Unii Europejskiej. 
Najwyższa Izba Kontroli w swoim raporcie wyraziła zaniepokojenie faktem, że część pracodawców traktuje osoby niepełnosprawne, jak tanią siłę roboczą: zatrudniają je na czas uzyskiwania z tego tytułu refundacji i finansowań, po czym zwalniają po zakończeniu okresu zatrudnienia. W to miejsce, na kolejny projekt pozyskują do pracy kolejne osoby skierowane przez urząd pracy.
Problem stanowią też stereotypy i uprzedzenia po stronie pracodawców. Zgodnie z obiegowymi opiniami, osoby niepełnosprawne są bowiem znacznie mniej wydajne w pracy niż osoby sprawne, są też często mniej samodzielne i wymagają pomocy innych ludzi. Część pracodawców obawia się wysokiej absencji osoby niepełnosprawnej, związanej ze złym stanem zdrowia czy z niepełnosprawnościami.

Kolejna część raportu NIK w następnym odcinku cyklu Tygodnika 7 dni „Wyciągnij pomocną dłoń”.