Z panem Orbanem wódki nie piłem, ale miło wspominam z końca lat 80-tych młodych Węgrów, spotykanych w gościnnym mieszkaniu Jacka Czaputowicza. Zafascynowani naszym WiP-em, chcieli tworzyć u siebie radykalny ruch polityczny, nazwany Fidesz, odrzucający koniunkturalizm starszego pokolenia. Wspólnym marzeniem był powrót naszych krajów do Europy, rozumianej jako ojczyzny demokracji liberalnej.
Śmiesznie to dziś brzmi. W kontrze do „gulaszowego” socjalizmu Kadara, młodzi z Budapesztu chcieli budować państwo służące ochronie życia i podstawowych wolności wszystkich, państwo bez oligarchów i cenzury. Co się stało potem, gdy ci młodzi ludzie dorośli? Co się stało z częścią moich kolegów z opozycji gorliwie popierających wprowadzanie w Polsce cenzury i zamordyzmu?
Odpowiedź prosta: zauroczyła ich władza. Zauroczenie to fatalne, miłość rzadko odwzajemniana.
Mam nadzieję, że większość tych Węgrów przybywających do „Czapy” po naukę, nie ma nic wspólnego z koterią rządzącą Węgrami. Podobnie trudno znaleźć wśród naszej rządzącej koterii osoby z dawnej opozycji. Jeśli są, to pełnią rolę „paprotek” na akademiach, milcząco potakujących, jak sobie ważniejsze persony przypisują zasługi. Światem rządzą 40-latkowie, za młodzi, by udowodnić swą odwagę, za starzy, by w imię zasad rezygnować z miękkich foteli. Rządzi u nas i na Węgrzech pokolenie polityków z aparatu, dla których władza zawsze była celem, nigdy środkiem.
Cenzura dawniej bolała, bo nie pozwalała mówić prawdy. Dziś na prawdę nikt uwagi nie zwraca, liczy się skuteczność kłamania. Gdy za demonstrowanie swoich poglądów groziło więzienie, ludzie cenili wolność. Dziś dobrowolnie rezygnuje się z wolności, godząc się w pokorze na bycie powtarzaczem słów swoich przełożonych. Najczęstsze zdanie w ustach polityków to oświadczenie: w tej sprawie moje poglądy są takie, jakie wyraża partia. Nawet pytany o godzinę polityk, przed odpowiedzią, sprawdzi w telefonie, jaki obowiązuje przekaz dnia.
W młodości zachwycałem się muzyką Lokomotiv GT i Omegi, Węgrów miałem za społeczność bardziej cywilizowaną od naszej. Teraz nie jestem w stanie zachwycać się ani Górą Gellerta ani tokajem. Pal licho Orbana, ale jego chorobliwe ambicje wodzowskie zostały zaakceptowane przez większość. Władza jest taka jak społeczeństwo, niezależnie czy to Rosja, Węgry, Czechy czy Polska. Nasza władza też jest taka jak społeczeństwo polskie: nadęte dobrym o sobie mniemaniem, wewnętrznie zniewolone, ogłupiałe i zakłamane. Śmieszą mnie zaklęcia: jesteśmy patriotami wolności, więc u nas takie rzeczy jak w Rosji by nie przeszły. Na Węgrzech – tak, w Niemczech – oczywiście, ale u nas dyktatura by jednego dnia nie przetrwała… Niestety, nie mamy podstaw do zarozumiałości.
W naszym micie narodowym ogromną rolę odgrywają słowa. „Dla Polaków honor jest rzeczą bezcenną” – powiedział Józef Beck, a potem służbową limuzyną uciekł przed czołgami do Rumunii. Zabrakło mu tchu, by dokończyć zdanie cytatem Zeleńskiego: „Ja nie potrzebuje podwózki, tylko broni…”. Słowa wystarczą, by mit budować, ale by obronić – trzeba czegoś więcej. Gdy dobrowolnie, w imię zauroczenia karierą, oddajemy swoją wolność, żaden, słowem budowany mit, nie uchroni nas od hańby.
