Poznać kompleks postszlacheckiego, postmodernistycznego, pseudoelytarysty, po wzgardzie okazywanej plebsowi. Dziś słyszeć można to w sformułowaniu „wieś-mak”, dawniej mawiano: „daj chłopu zegarek…”. Podobno prekursorem tego określenia był premier Wlk. Brytanii George-Lloyd, mawiający, że dać Polakom Śląsk, to jakby małpie dać zegarek.
Naturalny wkurw wywołany słowami polityka dyktującego Traktat Wersalski, wywołał dość pozytywną reakcję. Wysilono mięśnie i szare komórki, budowano Azoty w Chorzowie i fabrykę lokomotyw w Chrzanowie, by dowieść, że Polacy nie małpy, potrafią równie dobrze gospodarzyć jak i Niemcy. Swoistym, bardzo ważnym tego dowodem, była uchwalona 17 marca 1921 r. Konstytucja, której stulecie obchodzimy (lub nie obchodzimy).
Państwo jest instytucją tworzoną przez ludzi dla ludzi. Tworzy się je na zasadzie respektowanej przez ogół umowy, która zazwyczaj ma swoje odzwierciedlenie w postaci konstytucji. Historia brutalnie i bezceremonialnie weryfikuje zdolność społeczeństw, nie każde – niestety – zdolne jest zawrzeć takową umowę i na jej podstawie tworzyć suwerenne państwo. Instytucji nigdy nie tworzy się ku zadowoleniu instytucji, zawierając umowę i tworząc państwo należało odpowiedzieć sobie na pytania: po co to państwo i jakie ma być to państwo. Nie tylko Słowacki drwił z patrioty, który tak głośno krzyczał Ojczyzna, że zapomniał – jaka…
Widząc współczesność, czyli tylko czubek własnego nosa, zapominamy, że nasze waśnie, podziały, wojny polityczne, to „mały pikuś” w porównaniu z latami tworzenia Rzeczpospolitej. Naturalnym wtedy były dyskusje polityczne toczone za pomocą pałki. W tych emocjach sam fakt dogadania umowy i przyjęcia Konstytucji był objawem cudownego ozdrowienia. Jeszcze bardziej budującym było, że ta Konstytucja nie była ani lewicowa, ani prawicowa, zyskano praktyczną jednomyślność ogółu reprezentantów narodu w odpowiedziach na pytania podstawowe: po co Polska i jaka Polska.
Po co? Na to odpowiedziano w Preambule: „dobro całej, zjednoczonej i niepodległej Matki-Ojczyzny mając na oku, a pragnąc jej byt niepodległy, potęgę i bezpieczeństwo oraz ład społeczny utwierdzić na wiekuistych zasadach prawa i wolności, pragnąc zarazem zapewnić rozwój wszystkich jej sił moralnych i materialnych dla dobra całej odradzającej się ludzkości, wszystkim obywatelom Rzeczypospolitej równość, a pracy poszanowanie, należne prawa i szczególną opiekę Państwa zabezpieczyć”. Jaka? Definiowały to kolejne artykuły: demokratyczna, uznająca równość wszystkich wobec prawa, gwarantująca ochronę życia, wolności i mienia wszystkim bez różnicy pochodzenia, narodowości, języka, rasy lub religii, opierająca swój ustrój na zasadzie szerokiego samorządu terytorialnego.
Innymi słowy Rzeczpospolita Polska miała być przyzwoitą republiką demokratyczno-liberalną. Wtedy była na to zgoda, wtedy była z tego duma. Dzisiaj nie. Dziś ważniejsze od pytań, po co Polska i jaka Polska, jest kwestia: czyja Polska. Szukaniu w praktyce odpowiedzi – do kogo Polska ma należeć – Konstytucja raczej nie pomaga, jest zbędna jak zegarek w ręku małpy. Po co nam jednak władza nie szanująca reguł ustalonych umową społeczną, zapisanych w postaci ustawy zasadniczej?
