Strzykawka to przyrząd lekarski służący do pozajelitowego wprowadzania do ustroju płynnych leków. Może również służyć do pobierania płynów ustrojowych z naczyń i jam ciała.Podobno już w czasach Hipokratesa używano przyrządu składającego się z pęcherza zwierzęcego, stanowiącego zbiornik dla wstrzykiwanego płynu i rurki, którą ten płyn wypływał.
Podobne pierwowzory dzisiejszych strzykawek znaleziono w wykopaliskach Pompei. Ich zastosowanie było ograniczone, gdyż nie poznano jednego z najważniejszych fizjologicznych układów ustroju – układu krążenia krwi. Dopiero w 1616 roku William Harvey podał pierwszy prawidłowy opis całości krwiobiegu, schemat dużego i małego układu krążenia, opublikowany w roku 1623, oraz stwierdził, że jest to układ zamknięty, wypełniony w całości krwią, której ruchy są wywołane skurczami serca. Odkrycie to umożliwiło podjęcie doświadczeń nad podawaniem leków bezpośrednio do układu krążenia. Doświadczenia takie prowadził w Oxfordzie w latach 1656-1657 Christopher Wren, który wraz z fizykiem Robertem Boyle’em wlewał dożylnie zwierzętom wino, piwo, mleko lub krew, stosując w tym celu strzykawkę z pęcherza zwierzęcego, zakończoną rurką z pióra gęsiego.
Niezależnie od prób dokonywanych w Anglii, lekarze niemieccy D. Major, J. S. Elsholz i M. Ettmüller usiłowali wprowadzić leki bezpośrednio dożylnie. Major w 1664 r. wykonał pierwszy zastrzyk dożylny u psa, a wiosną 1668 r. u człowieka. Używał specjalnej kaniuli metalowej połączonej z pęcherzem wypełnionym płynem. Kaniulę wprowadzono do żyły po jej wypreparowaniu i nacięciu.
Podskórne i domięśniowe wprowadzanie leków znacznie później zainteresowało lekarzy. Pierwsze próby zapoczątkował dopiero w 1845 Francis Rynd z Edynburga, który wstrzykiwał leki podskórnie. Strzykawka jego pomysłu nie przyjęła się.
W historii medycyny zasługę zastosowania pierwszej tłokowej strzykawki, która stała się prototypem rozpowszechnionej dzisiaj na całym świecie strzykawki typu Record, przypisuje się francuskiemu lekarzowi Charles’owi Gabrielowi Pravazowi. W 1853 r. badał on możliwość leczenia tętniaków, czyli miejscowych rozszerzeń tętnic, metodą wstrzykiwania do nich chlorku żelazowego, aby spowodować powstanie tam skrzepu krwi. Wyniki okazały się niekorzystne, po badaniach pozostała jedynie metalowa strzykawka kształtu cylindrycznego z metalowym tłokiem i końcówką, na którą nasadzono rodzaj trójgraniastej kaniuli. Mniej więcej w tym samym czasie strzykawką Pravaza zainteresował się szkocki lekarz Alexander Wood, który skonstruował cienką, ściętą na końcu igłę i zastosował wstrzyknięcia podskórne. Podobno pierwsze wstrzyknięcie zastosowano u pacjenta z neuralgią, któremu podano podskórnie morfinę.
Do połowy lat pięćdziesiątych XX wieku używano strzykawek metalowo-szklanych lub szklanych. Były to instrumenty wielokrotnego użytku, wymagające każdorazowo sterylizacji, dlatego stwarzały wysokie ryzyko przenoszenia zakażeń (np. wirusami HIV czy HBV). Jednorazowa strzykawka wykonana z tworzywa sztucznego została wynaleziona w roku 1956 przez nowozelandzkiego farmaceutę i lekarza weterynarii Colina Murdocha.
Obecnie używane są niemal wyłącznie jednorazowe strzykawki plastikowe, które przy zachowaniu szczególnej ostrożności nie powodują zakażeń.
Niektóre leki, czy szczepionki są fabrycznie pakowane w jednorazowe strzykawki. Inne trzeba napełniać roztworem leku przed użyciem. Najmniejsze strzykawki jednorazowe o pojemności 1 ml są wykorzystywane do zastrzyków podskórnych (np. z insuliny) i śródskórnych (np. przy mezoterapii albo testach uczuleniowych). Strzykawki średnich rozmiarów, o pojemności 2-10 ml służą do domięśniowego i dożylnego podawania leków czy pobierania krwi. Największe strzykawki o pojemności kilkudziesięciu mililitrów są wykorzystywane m.in. do biopsji aspiracyjnej cienkoigłowej czy płukania cewników.
Na rynku dostępne są również strzykawki automatyczne – m.in. podające precyzyjnie określone dawki insuliny (tzw. peny oraz pompy insulinowe), a także stosowane do ciągłego podawania leków w warunkach szpitalnych albo środków kontrastujących w czasie badania.
