WFOŚiGW w KatowicachW pierwszym odcinku naszego ekologicznego cyklu przedstawiliśmy Czytelnikom funkcje lasu i opowiedzieliśmy jak ważne są lasy dla całego ekosystemu. Dziś skupimy się wyłącznie na jednym walorze lasów, a mianowicie na walorze edukacyjnym. Widzimy w lasach coraz więcej drogowskazów, tablic informacyjnych, wiat i ławeczek, czy parkingów. Powstają ścieżki dydaktyczne, czyli wytyczone szlaki prowadzące do najpiękniejszych miejsc i pozwalające oglądać cuda przyrody. Przykładem doskonale zaprojektowanej i przygotowanej ścieżki niech będzie ścieżka „Na Brzozę”na terenie uroczyska „Brzoza”.
Na początku lat dwudziestych ubiegłego wieku założono na terenach obecnego Leśnictwa Lubockie, stawy hodowlane. Zaprzestano jednak hodowli. Pozostawione bez opieki tereny za paręnaście lat zarosłyby pewnie lasem i stracilibyśmy prawie 50 ha unikalnego zbiorowiska wodno-łąkowego, ponieważ zbiornik wodny przechodzi w szuwary trzcinowe, turzycowiska, torfowiska i łąki. Na tym terenie znajdują się dogodne warunki dla rozwoju rzadkich gatunków roślin pochodzenia górskiego (33 gatunki roślin i jeden gatunek grzyba znajdujące się pod ścisłą ochroną i 10 gatunków objętych ochroną częściową). Stawy i bagniska „Brzoza” zostały jednak odratowane. Powstrzymano zarastający je las i obecnie teren ten jest odpowiednim miejscem do rozrodu zimorodków, czapli siwych i perkozów. Z rzadkich, występujących tam gatunków można wymienić także piskorza, traszkę grzebieniastą, rzekotkę drzewną i padalca. Jako że siedmiokilometrowa ścieżka wyposażona jest w dziesięć przystanków z informacjami o poszczególnych elementach środowiska i zabytkach historycznych terenu oraz szereg udogodnień takich jak deszczochrony, tarasy widokowe, ambonki, czy pomosty, może stanowić ona ciekawostkę zarówno dla ornitologów, fotografów i przyrodników szukających rzadkich skarbów natury, jak i turystów pragnących nacieszyć się odpoczynkiem w ciszy i zieleni. Mnogość tablic informacyjnych zapewnia stale poszerzanie wiedzy i utrwalanie jej poprzez zadania dla najmłodszych. Miejsca szczególnie narażone na zniszczenie przez zadeptanie otoczono ogrodzeniem, jak na przykład znajdujące się w Leśnictwie Barszczok stanowisko (0,46 ha) rododendrona katawbijskiego. By nie wchodzić pomiędzy krzewy i nie niszczyć ich obok stanowiska umieszczono wieżę obserwacyjno-dydaktyczną, z poziomu której doskonale widać całe zarośla. Ścieżka może być wymarzonym miejscem spaceru dla szkolnych wycieczek, albo trasą rajdową dla rowerzystów, czy biegaczy przełajowych. Walorów poznawczych i estetycznych starczy dla wszystkich.
Kolejnym ciekawym przykładem wykorzystania zasobów natury do celów edukacyjnych może być park „Stawki” w gminie Przyrów. Staraniem dwunastu sąsiadujących gmin powzięto decyzję o zachowaniu okolicznych lasów i mokradeł w jak najlepszym stanie. Najważniejszy jest fakt, że dbanie o ten stan ma polegać nie na zakazywaniu korzystania z dóbr natury, ale na świadomym kształtowaniu terenów i troszczeniu się o kondycję środowiska. Zgodnie z planem ochrony parku przyroda ma być zachowana poprzez edukację obywateli, informację, promocję regionu, użytkowanie go do celów naukowych, edukacyjnych, turystycznych i rekreacyjnych, rybołówstwa i łowiectwa, a nie przez wprowadzanie zakazów i tworzenie skansenu nie mającego warunków do rozwoju. Ochrona przyrody może wszak polegać na udostępnieniu i daniu swobody zarówno działalności gospodarczej jak i rekreacji. Teren parku ma tworzyć konkurencję dla Jury i Beskidów, jako potencjalne miejsce wypoczynku mieszkańców okolic Częstochowy, Lublińca, Kłobucka, czy nawet Tarnowskich Gór i Zawiercia. Przykładem rozsądnego zagospodarowania terenów leśnych mogą być sztuczne stawy „Nowa Brzoza”. Bogactwo terenu, roślinność szuwarowa i torfowiska zostałyby zniszczone bez pomocy człowieka. Zrobiłyby to krzewy i las sosnowy. Tylko dzięki czynnej ochronie i rewaloryzacji warunki naturalne mogą być zachowane w stanie, którego już nie spotkamy na Zachodzie. Świadomej i racjonalnej ochronie zawdzięczamy fakt występowania na terenach podmokłych rosiczki, żurawiny błotnej, czy borówki bagiennej. Sensowne udostępnianie ciekawych terenów ruchowi turystycznemu poprawia też niewątpliwie ekonomię regionu tworząc nowe miejsca pracy.
Parki Krajobrazowe dysponują ośrodkami dostosowanymi do specyfiki terenów, na których się znajdują. Na przykład ośrodek w Złotym Potoku specjalizuje się w zjawiskach krasowych i w pszczelarstwie, ośrodek w Smoleniu z pracownią mikroskopową i ogródkiem ziołowym zajmuje się kulturą i przyrodą, ośrodek w Rudach historią (ciekawostką jest tutaj terenowy kompleks dydaktyczny z dymarkami, w których na żywo odbywa się proces wytapiania żelaza), ośrodek w Będzinie – terenami zurbanizowanymi, Żywiec – górami itd. Parki Krajobrazowe rozprowadzają wydawnictwa turystyczne, naukowe, informatory dla różnych typów odbiorców. Szkoły zaopatrywane są w materiały na temat bioróżnorodności, równowagi ekosystemów, geografii, biologii, problemów ekologicznych, a nawet podstaw prawnych ochrony przyrody. Skuteczne nauczanie teorii odbywa się przez praktykę. Ścieżki dydaktyczne są opisane, oprócz wycieczek organizowane są sympozja, prelekcje, warsztaty itp. Grupy gości przyjeżdżają z odległych miejscowości, a liczebność ich stale wzrasta z 6 tys. w roku 2000 do kilkunastu tysięcy rocznie obecnie. Tematyka zajęć dostosowana jest do wieku uczestników. Przedszkolacy zapraszani są na warsztaty z poznawania przyrody wszystkimi zmysłami. Uczniowie szkół podstawowych zapoznawani są z bogactwem przyrody, jej ochroną, wpływem turystyki i zanieczyszczeń na środowisko. Dla uczniów gimnazjum przewidziano zajęcia o rzadkich i chronionych gatunkach. Ochrona prawna, metody badań naukowych, odpady to tematy zajęć dla uczniów szkół średnich. Dla dorosłych oferta jest bardzo zróżnicowana, od agroturystyki, przez uprawę roślin bioenergetycznych aż po zdrową kuchnię. Specjalnie dla rolników odbywają się natomiast zajęcia dotyczące zadrzewień śródpolnych.
Na terenie Parków Krajobrazowych można poznawać zabytki architektury i sztuki, kulturę i obyczaje, przyrodę, można na terenie parku mieszkać, rozwijać turystykę i inwestować. By się to udało należy używać zasoby przyrody rozsądnie i odnawiać je bez szkody. Dzięki tym zabiegom wciąż możemy zwiedzać pomniki przyrody i rzadkie stanowiska florystyczne. Możemy w naszym regionie spotkać bociana czarnego, żurawia, puszczyka, rybitwę białoczelną, jelenia, sarnę, dzika, bobra, popielicę i rzadkiego gada gniewosza plamistego. Skrytej obserwacji ciekawych gatunków służą ambonki i tarasy widokowe. Zachowanie niezniszczonej przyrody możliwe jest dzięki racjonalnej gospodarce łowieckiej i drewnem, dzięki pielęgnacji zabytków przyrody i odnawianiu ich zasobów.
Prace nad takimi ścieżkami dydaktycznymi nie kończą się nigdy. Bez przerwy trzeba coś wymieniać, odbudowywać, reperować. Na szczęście i Lasy Państwowe i Zespoły Parków Krajobrazowych robią co mogą, by ścieżki były każdego sezonu w dobrym stanie. Przykładem niech będzie Park Krajobrazowy „Lasy nad Górną Liswartą”. Tylko w III kwartale ubiegłego roku na terenie Parku dokonano udrożnienia ścieżek, wymiany tablic oraz odnowiono oznakowanie na ścieżkach edukacyjnych: „Kalina-Olszyna”, „Na Brzozę”, „Kierzkowskie Bagna”, „Cisy nad Liswartą”. Do odwiedzenia tych miejsc zapraszamy Czytelników najpierw, i mamy nadzieję, że zachęceni leśnymi widokami, kolejne ciekawe miejsca w naszym Regionie odnajdziecie Państwo już sami.
„Dofinansowano ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach”.
“Treści zawarte w publikacji nie stanowią oficjalnego stanowiska organów Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach”.
