* RAPORT NAJWYŻSZEJ IZBY KONTROLI / część 3* Jesteś niepełnosprawny – złóż wniosek o zapewnienie dostępności w urzędzie
RAPORT NAJWYŻSZEJ IZBY KONTROLI część 3
Aktywizacja zawodowa osób niepełnosprawnych
Jednym z głównych zarzutów, wynikającym z raportu o stanie zatrudnienia osób niepełnosprawnych, sporządzonym pokontrolnie przez Najwyższą Izbę Kontroli jest brak programów promocji zatrudnienia i błędne wskaźniki efektywności. Pomimo ustawowego obowiązku, aż 1/3 urzędów (7 z 21) nie opracowała i nie realizowała w okresie 2018-2020 programu promocji zatrudnienia oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy. W większości opracowanych dokumentów strategicznych brakowało celów i zadań odnoszących się wprost do tej konkretnej grupy bezrobotnych (czyli osób niepełnosprawnych), a część nie zawierała mierzalnych wskaźników. Dokumenty te nie spełniały więc swojej funkcji, jaką jest monitorowanie oraz ewaluacja podejmowanych działań. Taka sytuacja skutkuje brakiem konsekwentnej polityki rynku pracy nie tylko w powiatach, ale także w województwach oraz całym kraju.
W ustawie o promocji zatrudnienia przyjęto błędną metodologię badania skuteczności urzędów pracy oraz podstawowych form aktywizacji zawodowej. Wskaźniki efektywności zatrudnieniowej nie obejmowały bowiem formy zatrudnienia oraz jego trwałości w dłuższym okresie. Uwzględniały one tylko informacje dotyczące aktywizacji finansowanej z Funduszu Pracy, pomijając inne źródła finansowania (PFRON, EFS). NIK podkreśla, że wskaźniki efektywności zatrudnieniowej i kosztowej miały kolosalne znaczenie, ponieważ na ich podstawie wyliczano dodatkowe środki dla PUP.
W 21 powiatowych urzędach pracy kontrolerzy NIK próbowali ustalić faktyczną trwałość zatrudnienia niepełnosprawnych uczestników sześciu podstawowych form aktywizacji, sprawdzając, czy na koniec 2020 roku byli oni nadal zatrudnieni. Ponieważ jednak większość powiatowych urzędów nie posiada takich danych – bo jak twierdzą nie są do tego zobowiązane prawnie – kontrolerzy NIK nie mogli ocenić trwałości zatrudnienia osób niepełnosprawnych. W tej sytuacji ocena skuteczności aktywizacji zawodowej tej grupy osób była niemożliwa.
I tu pojawia się kolejny element ściśle powiązany z poprzednim wątkiem. Izba zwróciła uwagę na bardzo niepokojące zjawisko. U podstaw polityki przydzielania środków na aktywizację osób bezrobotnych leży wysoki próg efektywnościowy, ale urzędy pracy realizują takie formy aktywizacji, które pozwalają im te progi uzyskać. W tej sytuacji urzędy musiały rezygnować z działań aktywizacyjnych w grupach najtrudniejszych na rzecz grup, w których aktywizacja z wielkim prawdopodobieństwem zakończy się podjęciem zatrudnienia. Osoby niepełnosprawne były więc często pomijane, ponieważ w ich przypadku szanse na znalezienie trwałego zatrudnienia były stosunkowo niewielkie (w przeciwieństwie do sprawnych, młodych osób, poniżej 30 roku życia). Z kontroli wynika, że praktycznie w każdym urzędzie były osoby niepełnosprawne nieobjęte żadnymi formami aktywnego przeciwdziałania bezrobociu.
Finansowanie aktywizacji zawodowej niepełnosprawnych
Środki na finansowanie aktywizacji zawodowej, w tym osób niepełnosprawnych, pochodzą głównie z Funduszu Pracy. 21 urzędów pracy najwięcej środków przeznaczało na staże i dofinansowanie podjęcia działalności gospodarczej, a najmniej na szkolenia (zaledwie 4%).
Polityka prowadzona przez samorządy powiatowe wspierała bierność zawodową osób niepełnosprawnych. W latach 2018-2020 powiaty przekazywały na rehabilitację zawodową średnio zaledwie 6% środków PFRON. Pozostała część (około 94%) przeznaczana była na rehabilitację społeczną. Ponad połowa powiatów wcale nie przeznaczała środków z PFRON na rehabilitację zawodową.
Najwyższa Izba Kontroli, nie tylko zdiagnozowała problem, ale też wskazała powiatowym urzędom pracy, co należy zrobić, by sytuacja bezrobotnych osób niepełnosprawnych uległa zmianie:
* opracować i wdrożyć program promocji zatrudnienia i aktywizacji lokalnego rynku pracy, który jako część powiatowej strategii rozwiązywania problemów społecznych, powinien prowadzić do realizacji jasno określonych celów związanych z aktywizacją zawodową osób niepełnosprawnych oraz pozwalać na monitorowanie stopnia osiągnięcia tych celów;
* aktywniej pozyskiwać atrakcyjne oferty pracy i inne formy pomocy dla osób niepełnosprawnych;
* przeznaczać większe środki finansowe na formy aktywizacji zawodowej, które dają duże szanse na zatrudnienie, w tym w szczególności z wykorzystaniem środków z PFRON.
***
Jesteś niepełnosprawny – złóż wniosek o zapewnienie dostępności w urzędzie
W teorii wszyscy jesteśmy równi – tak wydaje się osobom zdrowym, niepełnosprawni mają jednak w tym temacie odmienne zdanie. Zatrzymajmy się na moment nad osobami głucho-niemymi. Co dzieje się w sytuacji, gdy petentem urzędu jest osoba niemówiąca i niesłysząca? Na ile instytucje publiczne są przygotowane do usługi osób niepełnosprawnych i jak się ma kwestia równości: zdrowy, a niepełnosprawny petent. Co w tej sprawie mówią przepisy?
Osoba niepełnosprawna, która ma trudność z wejściem lub poruszaniem się po budynku instytucji publicznej, a więc ma problem z korzystania z usług urzędu lub załatwienia tam swojej sprawy z powodu braku tłumacza języka migowego, może złożyć wniosek o zapewnienie jej dostępności.
Mając na myśli instytucje publiczne mówimy o m.in.:
* urzędach,
* sądzie,
* policji,
* szkołach i uczelniach publicznych,
* bibliotekach publicznych,
* Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych.
Oczywiście instytucje publiczne to wszystkie te podmioty, które realizują zadania publiczne, np. częstochowskie wodociągi czy MPK w Częstochowie.
Wyjątkowe osoby ze szczególnymi potrzebami
To, co dla ludzi zdrowych jest oczywiste i proste dla osób niepełnosprawnych często jest barierą nie do pokonania. Niepełnosprawność przyczynia się do powstania ograniczeń i przysparza takiej osobie problemów, z racji jej szczególnych potrzeb. Z powodu wieku, choroby albo cech fizycznych załatwienie sprawy w instytucji publicznej nierzadko wiąże się z ogromnym wysiłkiem osoby niepełnosprawnej.
Osoby ze szczególnymi potrzebami to na przykład:
* osoba na wózku inwalidzkim,
* osoba poruszająca się o kulach,
* osoba o ograniczonej możliwości poruszania się,
* osoba niewidoma lub słabowidząca,
* osoba głucha lub słabosłysząca,
* osoba głuchoniema,
* osoba z niepełnosprawnościami psychicznymi,
* osoba z niepełnosprawnościami intelektualnymi,
* osoba, która ma trudności z komunikowaniem się z otoczeniem,
* osoba o nietypowym wzroście.
Do osób ze szczególnymi potrzebami zaliczyć należy także kobiety w ciąży, osoby z małym dzieckiem, w tym z wózkiem dziecięcym, a nawet osoby z ciężkim lub nieporęcznym bagażem.
Wniosek to podstawa
Osoba zdrowa, której nie dotykają żadne ograniczenia nie bardzo rozumie, czym jest brak dostępności instytucji publicznej dla petenta. Jest to sytuacja, w której nie można załatwić sprawy, bo na przykład niepełnosprawny nie może wjechać wózkiem do budynku lub instytucja nie zapewnia tłumacza języka migowego. Wtedy właśnie należy skorzystać z przysługującego prawa o dostępności instytucji publicznej, składając wcześniej – przed wizytą w urzędzie – stosowny wniosek. Jeśli osoba głucho-niema chce samodzielnie załatwić sprawę w urzędzie, to we wniosku podaje informacje, że podczas jej wizyty w urzędzie powinna być jej przydzielona osoba posługująca się językiem migowym. Taki dokument może także złożyć przedstawiciel ustawowy. Przedstawicielem ustawowym jest osoba, która ma prawo – bez obecności osoby niepełnosprawnej, ale w jej imieniu – załatwiać sprawy, w szczególności urzędowe. Na przykład: rodzic, opiekun, kurator, mąż, żona.
Wniosek można złożyć na piśmie lub ustnie, podając nazwę i adres instytucji publicznej, do której osoba niepełnosprawna zwraca się o zapewnienie dostępności.
We wniosku powinny znaleźć się niestepujące informacje:
* imię i nazwisko,
* dane kontaktowe – numer telefonu, adres pocztowy, adres poczty elektronicznej (e-mail),
* w związku z załatwieniem jakiej sprawa potrzebna jest pomoc i na czym polega trudność.
Na zapewnienie dostępności, instytucja publiczna ma czas 14 dni od złożenia wniosku. W razie, gdyby urząd był bierny, wnioskodawca może wnieść skargę do Prezesa Zarządu PFRON, w terminie 30 dni od dnia, w którym upłynął termin.
Więcej informacji w ustawie z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami (Dz. U. z 2020 r. poz. 1062).