Pod koniec 1945 roku w górnictwie regionu częstochowskiego zatrudnionych było 1.445 osób. Wydobycie wyniosło tylko 73 tys. ton rudy. W 1946 roku wydobyto 284 tys. ton łączne zatrudnienie wzrosło do ponad 6 tys. osób. 1. stycznia 1951 roku powołano do życia CZKRŻ w Częstochowie w nowym budynku, obecnie Urzędu Miasta, jednostkę administracyjną zrzeszającą przedsiębiorstwa wydobywcze Dźbów, Osiny i Grodzisko oraz usługowe związane z geologią i budową kopalń rud żelaza.
Kopalnie Do końca roku 1949 wykonano około 1.120 otworów o długości 42.500 m. (w latach 1903-82 wykonano około 8 tys. otworów o długości około 585 tys. mb), pokłady mają grubość około 0,15 – max 0,40 cm przy zawartości Fe=28 – max 37%. Wyeksploatowano złoże na powierzchni 68 km2. Furta eksploatacyjna wynosiła 1-1,2 m. Powierzchnia obszaru ma około 1.200 km2. Cały pas rudonośny ma około 130 km długości, a jego szerokość jest zmienna i wynosi około 2 km w okolicach Zawiercia, 15 km w okolicach Częstochowy oraz 20 km w okolicach Wielunia. Zasoby rudy wynoszą 426 mln ton, w przeliczeniu na żelazo 128 mln ton. Od początku zwracano uwagę na rozwinięcie szkolnictwa zawodowego. Pierwszą placówką była utworzona w 1946 roku. Szkoła Przemysłowo Górnicza przy ul. Kościuszki 10 przekształcona w 3-letnie gimnazjum i Liceum Górnicze. Jednak kuźnią górniczych kadr było od roku 1951 TGR i ZSG z internatem przy ul. Jasnogórskiej 84/90. Po połączeniu z Technikum Mechaniczno-Elektrycznym od 1954 roku szkoły kształciły w zakresie eksploatacji złóż rudy, mechaniki i elektrotechniki górniczej, wzbogacania złóż, geologii poszukiwawczej i obróbki skrawaniem. Kształciło się też w szkole 13 osób z Korei, 19 z Kuby, 17 z Algierii. Naboru absolwentów TGR podejmowały się służby pracownicze powstającego zagłębia miedziowego. Z inicjatywy mgr inż. Jana Malczewskiego prezesa ZO SITG Naczelnego Inżyniera ZKRŻ w roku 1962 powołano Wieczorowe Studium przy Politechnice Częstochowskiej o kierunku górniczym, a od roku 1973 o kierunku budownictwo górnicze i przemysłowe. Do roku 1971 ukończyło Studium 110 pracowników kopalń rud żelaza, uzyskując stopień inżyniera górniczego. Szybki rozwój górnictwa rud, potrzeby ilościowe oraz ujednolicenia programów w zakresie szkolenia, spowodowały utworzenie w roku 1951 Ośrodka Szkolenia Zawodowego, obejmującego szkolenie i doskonalenie pracowników całej branży. Przez 12 lat siedzibą tej placówki był budynek przy ul. Jasnogórskiej (obecnie szkoła muzyczna, róg ul. Sułkowskiego). Dyrektorem został Jan Banasiak. Działalność Ośrodka koncentrowała się na organizowaniu kursów kwalifikacyjnych w zakresie: wykonywania robót strzałowych, obsługi maszyn i urządzeń dołowych oraz wyciągowych, BHP, przeciw pożarowych oraz ratownictwa górniczego w kopalniach. W roku 1963 Ośrodek został przeniesiony do wybudowanego przez ZKRŻ budynku w Blachowni przy ul. Sienkiewicza 9. Jego dyrektorem został Gerard Słomski. Ośrodek po wejściu w system Ośrodków MPC otrzymał w roku 1967 nazwę Ośrodka Doskonalenia Kadr Kierowniczych i Specjalistycznych. Zachowując dotychczasową działalność górniczą poszerzono zakres szkoleń o tematykę z zakresem ekonomiki, normowania, zarządzania i organizacji pracy. W 1981 roku na skutek reform gospodarczych w kraju i likwidację Zjednoczeń, Ośrodek został zlikwidowany z zapewnieniem pracy dla wszystkich pracowników. Aktualnie budynek funkcjonuje pod nadzorem starostwa, jako DPS dla ponad 160 osób z niepełnosprawnością psychiczną. Częstochowskie PBK od roku 1950 przez 12 lat wybudowało i zmodernizowało 26 kopalń (z tego 3 w okręgu staropolskim, 2 w okręgu łęczyckim). W kopalniach wykonano podstawowe roboty górnicze, w tym ponad 2.800 m. szybów, 1.300 m. szybików, 182 tys. m. chodników i 118 tys. m3 komór. Roboty górnicze nadzorował Włodzimierz Mięsowicz, późniejszy budowniczy Zagłębia Miedziowego. Projektowane kopalnie musiały być zelektryfikowane, ze zmechanizowanym transportem, procesem urabiania, ładowania i odstawy. Jako główny system wybierania przyjęto system ścianowy. Projekty przewidywały izby zborne, łaźnie oraz pomieszczenia biurowe. Do transportu dołowego od roku 1945 zastosowano lokomotywy akumulatorowe w kopalni Paweł IV w Gnaszynie. Pierwszy w rudach żelaza zjazd załogi szybem uruchomiono w lipcu roku 1952 w kopalni „Jerzy” w Łojkach. Do urobku ze ścian stosowano przenośniki łańcuchowe. Budowę kopalń rozpoczynano od budowania dróg oraz kolejek wąskotorowych. Do wyrobisk kolejką dowożono także górników w drewnianych budkach umocowanych na podwoziach koleb. Wzbogacaniem rudy zajęły się zakłady prażalnicze w Osinach i Konopiskach oraz od 1956 roku nowe zakłady przeróbcze w Sabinowie. Duży problem stanowiły wypadki, których ogółem w PRL było 1.539, w tym 9 śmiertelnych. Konieczność dbania o zdrowie załóg górniczych powodowała budowę obiektów dla służby zdrowia. Przy każdej kopalni był gabinet lekarsko-pielęgniarski czynny całą dobę. Wybudowano, funkcjonujący nadal Ośrodek Zdrowia w Dźbowie. Jednak najważniejszą decyzją w tym zakresie była budowa Szpitala Górniczego w Blachowni. Budowę rozpoczęto jesienią roku 1956 otwarcie szpitala nastąpiło 1. maja 1963 roku. W szpitalu, w szczytowym okresie było 355 łóżek, funkcjonowało 8 przychodni oraz blok mieszkalny dla pielęgniarek i 8 mieszkań w domach bliźniaczych dla lekarzy. Placówka nadal służy mieszkańcom powiatu częstochowskiego.
W dekadzie lat 1955-65 prawie podwojono wydobycie rudy: z 1 mln 205 tys. ton, do 2 mln 196 tys. ton. W okresie największego rozwoju wydobywano średnio rocznie 2,5 mln ton rudy. Zatrudnienie sięgało niemal 20 tys. osób, z tego 18 tys. w regionie częstochowskim. Uznaje się, iż 3-milionową tonę rudy 1. roku w skali kraju wydobyto w grudniu 1966 roku w kopalni „Wręczyca”.
Opracowanie o górnictwie rud żelaza według:
– Andrzeja Adamskiego „Górnictwo rud żelaza okręgu częstochowskiego 1994”
– Tadeusza Gębusia Almanach Częstochowy 2015 „Wpływ przemysłu wydobywczego rud żelaza na rozwój regionu częstochowskiego w latach 1945-1985”
– Kroniki i protokołów z zebrań Międzyzakładowego Koła Seniorów SITG w Częstochowie
Opracował: Eugeniusz Marchewka.
OPISY DO ZDJĘĆ:
1. Siedziba Technikum Górnictwa Rud (póź. TZNGR), ul. Jasnogórska 84/90 od 1951 r.
2. Ośrodek Doskonalenia Kadr Kierowniczych i Specjalistycznych w Blachowni. Obecnie Dom Pomocy Społecznej.
3. Szpital im. R. Weigla w Blachowni dzisiaj.
4. Uroczystość otwarcia szpitala w Blachowni w 1963 r.
5. Sabinów, wydział żelgrudy.
ciąg dalszy w kolejnym numerze Tygodnika 7 dni
