Niezbędnik świadomego członka spółdzielni (część 1)

AKADEMIA OBYWATELSKA – Często nie korzystamy z przysługujących nam praw z czystej niewiedzy. Trudno się temu dziwić, gdyż w wielu aktach prawnych nie brak okresleń, które – szczególnie dla laika – mają zupełnie inne znaczenie, niż się na pozór wydaje. – Jakie mamy prawa? Jak z nich korzystać? – Czy zdajemy sobie sprawę, jakie z przysługujących nam praw wynikają dla nas ograniczenia?– Akademia Obywatelska to przewodnik po meandrach prawa, kruczkach i pułapkach przepisów.– Akademia Obywatelska to kompedium wiedzy o prawach i ograniczeniach z nich wynikających.Ponieważ Nasi Czytelnicy wielokrotnie (m.in. podczas wszystkich spotkań „Podziemnego Salonu Prasowego ”) zgłaszali potrzebę poszerzenia wiedzy w zakresie praw, przysługujących członkom spółdzielń mieszkaniowych – rozpoczynamy od cyklu artykułów, mających na celu omówienie zasad funkcjonowania tej szczególnej formy prawnej, jaką jest każda spółdzielnia, także spółdzielnia mieszkaniowa.
 

Bo przecież, wbrew malkontentom, nie jest tak, że spółdzielnia to „państwo w państwie”, że jej zarząd i prezes to udzielni władcy, decydujący za nas i wbrew naszej woli. 
Jest w Polsce prawo i zanim zaczniemy utyskiwać, musimy najpierw zrozumieć, jak to wszystko funkcjonuje, co z czego wynika i co kto może, a czego nikomu nie wolno.

Działać wspólnie, czyli społem

U podstaw spółdzielczości leżą bezsprzecznie piękne idee współpracy, wspólnego działania ludzi dla wspólnej sprawy. Polskie słowo „spółdzielnia” (początkowo używane także w formie „współdzielnia”) pochodzi własnie od współdziałania. Podobnie jest w innych językach, np. „cooperation” to po angielsku współpraca, a „cooperative” to spółdzielnia. Innymi słowy, podstawą spółdzielczości jest współpraca we wspólnym interesie. Przy tym wspólpraca ta powinna być uczciwa. Do tego nawiązał Stefan Żeromski, wymyślając w 1906 roku nazwę „Społem” (czyli inaczej: razem, wespół) dla tygodnika propagującego spółdzielnie spożywców. 
Celem istnienia każdej spółdzielni jest prowadzenie wspólnej działalności w interesie jej wszystkich członków, niezależnie od tego, czy mowa o spółdzielni mieszkaniowej, spółdzielni spożywców, spółdzielni rzemieślniczej, mleczarskiej, socjalnej, o spółdzielni pracy, czy o spółdzielni producentów rolnych. Dlatego w każdej spółdzielni to jej członkowie powinni być najważniejsi.

Międzynarodowe zasady spółdzielcze

W historii było wiele prób zakładania organizacji opartych na współdziałaniu, m.in. w 1816 r. w Hrubieszowie Stanisław Staszic założył Rolnicze Towarzystwo Wspólnego Ratowania się w Nieszczęściach. Za pierwszą udaną spółdzielnię na świecie uważa się Stowarzyszenie Sprawiedliwych Pionierów w Rochdale (przedmieście Manchesteru w Anglii). Jego założyciele sformułowali w 1844 r. zasady spółdzielcze, które stały się ideowym wzorcem całej spółdzielczości. Przez następne dziesięciolecia zasady te były modyfikowane. Obecnie obowiązuje wersja przyjęta na Międzynarodowym Kongresie Spółdzielczości w Manchesterze w 1995 r.: 
1) dobrowolne i powszechnie dostępne członkostwo, 
2) demokratyczna kontrola, 
3) ekonomiczne uczestnictwo członków, 
4) samorządność i niezależność, 
5) kształcenie, szkolenie, informowanie, 
6) współpraca między spółdzielniami, 
7) troska o społeczności lokalne.

Czym ma się zajmować każda spółdzielnia mieszkaniowa

Podstawowym zadaniem spółdzielni mieszkaniowych jest zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych i innych potrzeb członków oraz ich rodzin poprzez dostarczanie członkom samodzielnych lokali mieszkalnych lub domów jednorodzinnych, a także lokali o innym przeznaczeniu. Poza tym spółdzielnia mieszkaniowa powinna, tak samo jak każda inna spółdzielnia, prowadzić działalność społeczną i kulturalno-oświatową dla swoich członków. Tak było wtedy, kiedy spółdzielnie mieszkaniowe były jeszcze prowadzone przez ideowych społeczników. Na przykład założona w 1921 roku Warszawska Spółdzielnia Mieszkaniowa oprócz budowy mieszkań dbała o rozwój instytucji społecznych: od 1928 r. prowadziła Dom Społeczny, w którym mieściło się przedszkole, bursa dla młodych robotników, Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy Lokatorów WSM „Szklane Domy”. Przy spółdzielni działała szkoła powszechna i gimnazjum koedukacyjne, prowadzone przez Robotnicze Towarzystwo Przyjaciół Dzieci. Powstał też teatr, a później kino. 

Prezes, Zarząd, Rada Nadzorcza

Działalnością każdej spółdzielni kieruje Zarząd. Według obowiązującego prawa jest on powoływany albo przez Walne Zgromadzenie, albo przez Radę Nadzorczą. Prawo udziału w Walnym Zgromadzeniu ma każdy członek spółdzielni. Każdy członek spółdzielni ma jeden głos. Na Walnym Zgromadzeniu w wyborach tajnych jest powoływana Rada Nadzorcza. 

Kto kogo wybiera

Statut spółdzielni określa, czy Zarząd jest wybierany przez Walne Zgromadzenie, czy też powołuje go Rada Nadzorcza. W tym drugim przypadku członkowie spółdzielni nie mają nic do gadania. 
„Były wybory do Rady Nadzorczej, a pan nie przyszedł, więc o co pretensje?” – słyszą członkowie spółdzielni, którym się nie podoba skład Zarządu. – „Rada powołała do Zarządu, takie osoby, jakie uznała za odpowiednie”. Przy dużej liczbie członków – jak to jest z reguły w spółdzielniach mieszkaniowych – Walne Zgromadzenie może zostać zastąpione przez zebrania grup członkowskich. Kto nie chodzi na te zabrania, nie ma prawa narzekać, że nikt go o zdanie nie pytał. Inna sprawa, że Zarząd ma obowiązek z wyprzedzeniem powiadomić wszystkich członków spółdzielni o terminie, miejscu i porządku zebrania. Tylko wtedy, gdy nas nie powiadomiono, możemy mieć zastrzeżenia. Więc przyglądajmy się, czy nas powiadomiono w sposób zgodny ze statutem i czy termin w jakim nas powiadomiono jest zgodny ze statutem spółdzielni.

Związek rewizyjny

Spółdzielnie mogą, ale nie muszą, należeć do związku rewizyjnego. Spóldzielnie mieszkaniowe należą najczęściej do Związku Rewizyjnego Spółdzielni Mieszkaniowych RP (ul. Jasna 1, 00-013 Warszawa, strona internetowa: http://zrsmrp.com.pl, e-mail: zrsmrp@zrsmrp.com.pl). Są też przypadki, że spółdzielnie należą do regionalnego związku rewizyjnego. Musimy jednak wiedzieć, że związek rewizyjny nie jest organem nadzorującym spółdzielnie, ale wspierającym je w ich działalności. Czyli, konkretnie: związek rewizyjny nie zajmuje się rewizją u prezesa, tylko prowadzi na rzecz zrzeszonych w nim spółdzielni działalność instruktażową, doradczą i szkoleniową, a poza tym przeprowadza w spółdzielniach lustracje i badania sprawozdań finansowych. A jeżeli spółdzielnia nie należy do żadnego związku, tymi sprawami zajmuje się Krajowa Rada Spółdzielcza. 

Z dziejów spółdzielni mieszkaniowych

Pierwsze spółdzielnie mieszkaniowe w Polsce powstały w 1890 roku w Poznaniu i w Bydgoszczy. Przy tym warto odnotować, że do pierwszej poznańskiej spółdzielni pod nazwą Towarzystwo Pomoc zapisywali się nie tylko poszukujący mieszkań, ale i tak wybitne osobistości, jak aktorka Helena Modrzejewska, która już wtedy rozwijała swą sceniczną karierę w Ameryce. Ówcześni pionierzy spółdzielczości byli bowiem prawdziwymi społecznikami, stąd w ich planach było nie tylko budowanie domów  mieszkalnych i czerpanie zysków z administrowania nimi, ale także wspieranie inicjatyw społecznych i kulturalnych. Poznańska spółdzielnia zbudowała m.in. hotel i budynki targowe, a z zysków za ich dzierżawę wspierała miejscowy Teatr Polski. 
Do pierwszej wojny światowej na ziemiach polskich powstało około 40 spółdzielni mieszkaniowych. O ich prawdziwie społecznikowskim rodowodzie świadczą nazwy, takie jak: Powszechne Towarzystwo Budowy Tanich Domów Mieszkalnych i Domów Robotniczych w Krakowie, Towarzystwo Mieszkań Stałych i Przedmieść Ogrodów w Warszawie, Towarzystwo Własnych Mieszkań Nasz Dach w Łodzi. 
Po zakończeniu pierwszej wojny światowej, już w odrodzonej Polsce, spółdzielcze budownictwo zyskało podstawy prawne, przy czym rozróżniono dwa rodzaje spółdzielni mieszkaniowych: spółdzielnie lokatorskie oraz spółdzielnie budowlano-mieszkaniowe, które zajmowały się budową mieszkań własnościowych. W sierpniu 1919 roku Sejm RP przyjął ustawę o Państwowym Funduszu Budowlanym, a dwa miesiące później ustawę o spółdzielniach. Na podstawie tych aktów prawnych każda zarejestrowana spółdzielnia mogła otrzymać niskooprocentowany kredyt z funduszy państwowych. Spłata kredytu była rozłożona na 20 lat. Kwota kredytu początkowo wynosiła do 95% kosztów budowy, następnie została ograniczona do 90% dla spółdzielni lokatorskich, i do 80% dla spółdzielni budowlano-mieszkaniowych. Oprocentowanie kredytu nie przekraczało 4%. Spółdzielnie korzystające z tych kredytów zbudowały w latach 1924-1937 około 96 tysięcy mieszkań z 259 tysiącami izb mieszkalnych.
W Częstochowie pierwsze spółdzielnie budowlano-mieszkaniowe „Przyszłość” i „Wspólnota” powstały w 1949 roku. Z kolei w 1958 roku powstała pierwsza w Częstochowie spółdzielnia typu lokatorskiego – Międzyzakładowa Spółdzielnia Mieszkaniowa „Nasza Praca”, jedna z pierwszych tego typu spółdzielni w ówczesnym województwie katowickim.