Czy możliwe, że zgubiliśmy ponad połowę ukraińskich uczniów?

Kolejny rok szkolny za nami. Wakacje to idealny czas na podsumowania i zaplanowanie ewentualnych zmian w nadchodzącym roku szkolnym – a są one konieczne. Zmiany systemowe dotyczyć powinny dzieci z Ukrainy, co dotychczas Ministerstwo Edukacji i Nauki wyraźnie bagatelizowało. Na około 800 tysięcy uchodźczych dzieci przebywających w naszym kraju, niespełna 200 tysięcy chodzi do polskich szkół. Pozostali są poza systemem. Ukraińscy rodzice zapisują dzieci do polskich placówek przede wszystkim ze względów praktycznych. Matka może podjąć pracę zarobkową na polskim rynku pracy, wiedząc że dziecko zostało zaopiekowane przez placówkę oświatową. Nauczyciele sygnalizują, że nie zawsze chodzi o naukę.W jaki sposób – z niełatwą sytuacją – poradziła sobie Częstochowa?

Z danych organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Uchodźców wynika, że na koniec 2022 roku w Polsce zarejestrowanych było 1.529.355 uchodźców z Ukrainy. Z tego półtora miliona osób aż 700-800 tysięcy, czyli połowę, stanowiły dzieci. Niestety, Polska nie dysponuje precyzyjnymi danymi, co od marca 2022 roku do dziś dzieje się z tą rzeszą nieletnich. Ogólnikowe wskaźniki podają, że do polskich szkół uczęszcza zaledwie 25 proc. przebywających w naszym kraju dzieci. Najwięcej nieletnich uczy się w polskich szkołach podstawowych – około 120 tysięcy ukraińskich uczniów. W szkołach ponadpodstawowych jest ich niespełna 30 tysięcy. Te zatrważające dane wskazują, że tylko co czwarty nastolatek w wieku 15–18 lat, przybyły do Polski po wybuchu wojny, chodzi do polskiej szkoły. 

Polskie instytucje o dzieciach, które nie uczestniczą w naszym systemie edukacji absolutnie nic nie wiedzą, czy np. młodzież ma kontakt z rówieśnikami i czy nie mają problemów psychospołecznych, czy mają szansę, by uczyć się polskiego i w ogóle, co tak naprawdę robią całymi dniami. Pytanie brzmi: kto powinien wziąć odpowiedzialność za dzieci przebywające w naszym kraju? Bo przecież marginalizacja pół milionowego zastępu małoletnich byłaby dramatem dla nich i poważnym problemem dla społeczeństwa polskiego.

Rodzime organizacje pozarządowe od miesięcy apelują do Ministerstwa Edukacji i Nauki o to, by stworzyć ewidencję dotyczącą uczniów z Ukrainy. Resort odpowiada, że ma nad tym kontrolę – analizuje raporty i rekomendacje dotyczące potrzeb edukacyjnych dzieci i młodzieży będących obywatelami Ukrainy oraz wsłuchuje się w sygnały napływające ze środowisk oświatowych. 
A rzecz rozbija się o to, że uchodźcze dzieci z Ukrainy są poza polskim systemem edukacji. 

Młodzi z aspiracjami, ale bez wykształcenia

Prawo oświatowe stanowi, że nauka w Polsce jest obowiązkowa do ukończenia 18. roku życia. Osoby niebędące obywatelami polskimi (do lat 18-stu) mają korzystać z nauki w publicznych szkołach na warunkach, takich samych jak obywatele Polski. Niespełnienie przez ucznia obowiązku szkolnego lub nauki podlega egzekucji, a organem egzekucyjnym jest urząd gminy, który w ostateczności nakłada na rodziców ucznia grzywnę w wysokości 10 tysięcy złotych. Można ją nakładać wiele razy, choć łączna kwota nie może przekroczyć 50 tysięcy złotych. 
Ten zapis prawny dotyczy Polaków i obcokrajowców, ale nie dotyczy uczniów z Ukrainy.

Ministerstwo Edukacji i Nauki w kwestii ukraińskich uczniów postawiło na dobrowolność, dając rodzicom dzieci ukraińskich swobodę i prawo do wyboru najlepszego – w ocenie rodzica – sposobu edukacji: w systemie polskim – stacjonarnie lub ukraińskim – online. Taką możliwość dała specustawa w sprawie organizacji kształcenia, wychowania i opieki dzieci i młodzieży będących obywatelami Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, która zwalnia z obowiązku szkolnego i obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego. Jedynie w teorii, rodzic lub osoba sprawująca opiekę nad dzieckiem powinna złożyć do gminy, w której dziecko mieszka, oświadczenie o kontynuacji kształcenia w ukraińskim systemie oświaty, czyli zdalnie. W praktyce, z powodu braku meldunku, częstej zmiany miejsca zamieszkania (nawet w przypadku pobierania 500+) trudno jest ustalić, czy dziecko, które powinno realizować obowiązek szkolny – stacjonarnie w Polsce lub zdalnie na Ukrainie – rzeczywiście go wykonuje. 

Tysiące dzieci nie figuruje w żadnym systemie. Ministerstwo Edukacji i Nauki nie uważa, by potrzebne było ewidencjonowanie ukraińskich uczniów w polskim systemie informacji oświatowej, gdyż „brak jest podstaw prawnych do utworzenia jakiegokolwiek rejestru, który obejmowałby osoby niepodlegające pod ten system”. Nie wiemy więc, co dzieje się z dziećmi i nastolatkami, które do polskiej szkoły się nie zapisały. Zresztą w ogóle nie wiemy, jak wiele dzieci nie korzysta z edukacji. Po prostu przyjęliśmy z góry, że skoro dziecko nie figuruje w polskim systemie edukacji i nie uczęszcza do polskiej szkoły, to zapewne uczy się online w ukraińskiej szkole. Tego, czy ukraińskie dzieci gdziekolwiek się uczą, nikt nawet w Polsce nie sprawdza. 

Wiadomo natomiast, że nasz system edukacji różni się od ukraińskiego. Wiadomo też, że nastolatkowie nie chcą zapisywać się do polskich szkół (chociaż procedura przyjęcia jest bardzo uproszczona), bo przez różnice systemowe straciliby kilka lat (w Ukrainie do szkoły idą 6-latki, a w Polsce 7-latki), nie wspominając o różnicach programowych. Poza tym – z czego zdają sobie sprawę dorośli – dziś nie wiadomo, czy świadectwa wystawione przez polską szkołę będą uznane za pełnowartościowe przez ukraiński system edukacji, gdy młody człowiek w przyszłości wróci do swojego kraju. Dlatego wielu rodziców wciąż decyduje się w sprawie swoich pociech na dalszą naukę na odległość według ukraińskiego programu. Pamiętajmy jednak, że te dzieci uczą się online czwarty rok z rzędu. Wcześniej była pandemia i wtedy ukraińskie szkoły również przeszły w tryb zdalny. Obecnie ukraińska szkoła działa w rytm alarmów bombowych i przerw w dostawie prądu. Trudno w takich warunkach uczyć się efektywnie. Wielu specjalistów upatruje w tym poważny problem społeczny, tak dla Ukrainy, jak i dla Polski.

Jak jest statystyka uczniów z Ukrainy w Częstochowie?

Z pytaniami zwróciliśmy się do częstochowskiego magistratu:

– Ile na terenie Częstochowy obecnie zamieszkuje pełnoletnich obywateli Ukrainy, a ilu obywateli nieletnich?
– Urząd Miasta dysponuje tylko wiedzą na temat:
* liczby osób (uchodźców) z Ukrainy, którym UM nadał (od 16.03.2022 r. do 30.05.2023 r.) numer pesel: obecnie jest ich – 7.321;

* liczby wniosków o jednorazowy zasiłek 300 zł dla uchodźców (wnioski kierowane do Częstochowskiego Centrum Świadczeń dotyczyły dotychczas ok. 8,2 tys. osób)

* liczby osób pochodzenia ukraińskiego, które są w ewidencji ludności, jako osoby zameldowane na stale lub czasowo w Częstochowie – łącznie 3.216, w tym:

– liczba obywateli Ukrainy zameldowanych na pobyt stały (stan na 30.05.2023 r.):
grupa wiekowa 0 -18  – 19 osób,
grupa wiekowa 19 – i więcej – 126 osób,

– liczba obywateli Ukrainy zameldowanych na pobyt czasowy (stan na 30.05.2023 r.):
grupa wiekowa 0 – 18  – 458 osób,
grupa wiekowa 19 – i więcej – 2.613 osób.

* liczby ukraińskich uczniów w częstochowskich szkołach i przedszkolach (obecnie ok. 1,4 tys.).      

– Czy wszyscy przebywający na terenie Częstochowy obywatele Ukrainy realizują obowiązek meldunkowy?
– Z całą pewnością nie, podobnie zresztą jak mieszkańcy miasta, głównie z powodu braku realnych możliwości egzekucji obowiązku meldunkowego w obecnym stanie prawnym.   

– Czy miasto posiada wiedzę, gdzie na terenie Częstochowy mieszkają uchodźcy z Ukrainy (mieszkania prywatne, hostele, mieszkania socjalne, etc.)?
– Ukraińcy mieszkają w różnych miejscach: wynajmują mieszkania, są goszczeni przez mieszkańców, firmy i instytucje na terenie miasta (goszczący korzystają ze świadczenia 40 zł dziennie na uchodźcę w przypadku złożenia wniosku).
Za pośrednictwem miasta zakwaterowane są obecnie w obiektach noclegowych tylko 44 osoby (refundacja ze środków budżetu państwa).   

– W jakim wieku i w jakiej liczbie przebywają na terenie Częstochowy dzieci z Ukrainy do 18 roku życia?
– Nie jesteśmy w stanie precyzyjnie tego określić. Jak wynika ze statystyki szkolno-przedszkolnej jest to minimum 1,5-2 tys. osób.

– Czy Ministerstwo Edukacji i Nauki wymaga od Miasta Częstochowy prowadzenia i przesyłania statystyk na temat realizowania przez dzieci z Ukrainy obowiązku szkolnego w częstochowskich placówkach oraz w jakie narzędzia Częstochowa została zaopatrzona od 1 kwietnia 2023 roku – zgodnie z zapowiedzią ministerstwa?
– Miasto nie wysyła do Ministerstwa Edukacji i Nauki statystyk dotyczących realizacji obowiązku szkolnego przez dzieci z Ukrainy. Dzieci, które zostały zapisane do szkoły są wpisywane przez dyrektora do ogólnopolskiego Systemu Informacji Oświatowej (SIO). Ministerstwo ma dostęp do tych danych. To SIO jest więc na razie bazą uczniów z Ukrainy zapisanych do polskich szkół.

– Czy Miasto Częstochowa otrzymuje subwencje oświatowe na ukraińskie dzieci uczęszczające do naszych szkół?
– Miasto nie otrzymuje subwencji oświatowej na dzieci z Ukrainy, ale korzysta ze wsparcia finansowego Funduszu Pomocy.

– Ile dzieci z Ukrainy w wieku od 7 do 18 lat realizuje obowiązek szkolny, uczęszczając do częstochowskich szkół? Prosimy o podanie liczby uczniów w poszczególnych placówkach oświatowych.
– Do częstochowskich placówek w roku szkolnych 2022/2023 uczęszcza (lub uczęszczało) 1.143 uczniów w wieku od 7 do 18 lat. 
Szczegółowo:
* stan wg informacji ze szkół zbieranych ostatnio: 1.137, w tym:
Szkoły Podstawowe – 926 
(oddziały przygotowawcze 255, oddziały ogólnodostępne 671) 
Szkoły Ponadpodstawowe – 211 
(oddziały przygotowawcze 70, oddziały ogólnodostępne 141)

* oddziały przygotowawcze ponadpodstawowe: 
Zespół Szkół Przemysłu, Mody i Reklamy im. Reymonta – 22,   
Zespół Szkół im. Andersa – 24, 
Zespół Szkół Mechaniczno-Elektrycznych – 24

Szczegółowo, Szkoły Podstawowe:
* SP 31 – suma 113
67 w klasach przygotowawczych (klasy  I-III – 22, klasy IV-VI – 20, klasy VII-VIII – 25);
46 w ogólnodostępnych
* SP 39 – suma 76
42 w przygotowawczych (klasy I-III – 21, klasy IV-VI – 21);
34 w ogólnodostępnych
* SP 41 – suma 94
78 w przygotowawczych (klasy I-III – 19, klasy I-IIIb – 12, klasy IV-VI – 23, klasy VII-VIII – 24);
16 w ogólnodostępnych
* SP 49 – suma 31
13 w przygotowawczym oddziale klasy VII-VIII;
18 w ogólnodostępnych
* SP18 w ZSP 5 – suma 53
wszyscy w przygotowawczych (klasy I-III – 17, klasy IV-VI – 22, klasy VII-VIII – 14)
* SP 40 w ZSP 1 – suma 38
13 w przygotowawczym oddziale – klasy I-III;
25 w ogólnodostępnych

Pozostałe szkoły, w których uczniowie są tylko w klasach ogólnodostępnych:
SP 1 – 31;
SP 2 – 13;
SP 8 – 32;
SP 12 – 26;
SP 13 – 13;
SP 14 – 23;
SP 17 – 11;
SP 24 – 11;
SP 32 – 56;
SP 33 – 16;
SP 34 – 13;
SP 35 – 50;
SP 36 – 14;
SP 42 – 17;
SP 48 – 38;
SP 53 – 23.

W pozostałych szkołach uczy się poniżej 10 uczniów/uczennic w danej placówce z Ukrainy lub wcale.

– Czy magistrat dysponuje wiedzą, na ile dzieci z Ukrainy wypłacane jest świadczenie 500+ i czy liczba wypłacanych świadczeń pokrywa się z liczbą uczniów uczęszczających do częstochowskich szkół, czyli realizujących obowiązek szkolny?
– Świadczenie 500+ jest obecnie realizowane przez ZUS.
Jeżeli chodzi o świadczenia realizowane przez jednostki miejskie:
* świadczeniem rodzinnym – poprzez Częstochowskie Centrum Świadczeń – jest objętych ok. 490 dzieci z Ukrainy;

* dożywianiem w szkołach (świadczenie poprzez MOPS) jest objętych ok. 590 dzieci z Ukrainy; ponadto z pomocy żywnościowej poprzez MOPS korzysta 140 rodzin uchodźców;

* 233 dzieci ukraińskich ma opiekunów tymczasowych (decyzje poprzez MOPS).  

– Czy ze względu na barierę językową i odmienność programu edukacji, dzieci z Ukrainy są oceniane za wyniki w nauce według tych samych kryteriów co polscy uczniowie i czy promocja z klasy do klasy ukraińskich dzieci jest 100-procentowa?
– Uczniowie ukraińscy klas ogólnodostępnych są oceniani i promowani według tych samych kryteriów, co dzieci polskie. Natomiast nauka w oddziale przygotowawczym może zakończyć się albo świadectwem albo otrzymaniem zaświadczenia o uczęszczaniu do danego oddziału, jednak poziom zdobytej wiedzy nie wystarcza, aby otrzymać świadectwo ukończenia.

Podobne pytania zadaliśmy Kuratorium Oświaty w Katowicach:

– Ministerstwo Edukacji i Nauki zapowiedziało, że od 1 kwietnia 2023 r. dyrektorzy placówek oświatowych oraz gminy otrzymają „specjalne narzędzia do budowania bazy i kontroli nad spełnianiem obowiązku szkolnego przez dzieci z Ukrainy”. W jakie narzędzia gmina Częstochowa została zaopatrzona przez MEiN?
– Wprowadzono do ustawy o systemie informacji oświatowej zmianę umożliwiającą z dniem 1 września 2023 r., pozyskiwanie z bazy danych SIO w celu usprawnienia monitorowania spełniania obowiązków: rocznego przygotowania przedszkolnego, szkolnego i nauki. W związku z kontrolą spełniania obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązku szkolnego i nauki, dyrektor publicznej szkoły podstawowej oraz gmina mogą pozyskiwać z bazy danych SIO informacje o spełnianiu przez dzieci zamieszkałe w obwodzie szkoły lub na terenie gminy wskazanych obowiązków.

– Czy Miasto Częstochowa otrzymuje subwencje oświatowe na ukraińskie dzieci uczęszczające do szkół?
– Zgodnie z ustawą o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa za okres od 1 grudnia 2022 r. do 31 sierpnia 2023 r. jednostki samorządu terytorialnego otrzymują wsparcie finansowe ze środków Funduszu Pomocy z przeznaczeniem na realizację dodatkowych zadań oświatowych związanych z kształceniem, wychowaniem i opieką nad dziećmi i uczniami będącymi obywatelami Ukrainy. Są to kwoty porównywalne jak naliczane w subwencji.
Analogicznie do roku ubiegłego:
* środki są naliczane na podstawie danych wykazanych w systemie informacji oświatowej (SIO), bez konieczności składania wniosków,

* liczebność przeliczana odpowiednimi wagami algorytmu, będzie ustalana w sposób średniomiesięczny,

* utrzymane zostają zasady naliczania podwyższonej kwoty na dofinansowanie dzieci w wychowaniu przedszkolnym,

* środki są przekazywane do samorządów co miesiąc.

– Ile dzieci z Ukrainy w wieku od 7 do 18 lat realizuje obowiązek szkolny, uczęszczając do częstochowskich szkół?
– Według bazy danych Systemu Informacji Oświatowej, stan na dzień 28 maja 2023 r., w częstochowskich szkołach uczy się 1.265 uczniów przybyłych z Ukrainy po 24 lutego 2022 r.

– Czy są na terenie Częstochowy uczniowie w wieku od 7 do 18 lat, których opiekunowie zgłosili, iż ich dzieci obecnie podejmują naukę zdalną w placówkach ukraińskich?
– Kuratorium Oświaty w Katowicach nie dysponuje danymi w tym zakresie.

– Czy program edukacyjny dla dzieci z Ukrainy jest taki sam jak dla dzieci polskich?
– Przyjęte na potrzeby uczniów z Ukrainy rozwiązania legislacyjne dotyczące dostępu do kształcenia, wychowania i opieki zostały skonstruowane w sposób umożliwiający włączanie, nauczanie i integrację ukraińskich uczniów w szkołach w polskim systemie edukacji.
Przepisy prawa przewidują dla ww. uczniów, prawo do: realizowania nauki w formie oddziału przygotowawczego; uczestnictwa w dodatkowych bezpłatnych zajęciach z języka polskiego; korzystania z dodatkowych zajęć wyrównawczych; korzystania z pomocy osoby władającej językiem kraju pochodzenia zatrudnionej w charakterze pomocy nauczyciela.
Nauczanie uczniów ukraińskich przybyłych do Polski w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium Ukrainy może być prowadzone w oddziale przygotowawczym w oparciu o realizowane w szkole programy nauczania z zakresu kształcenia ogólnego dostosowane pod względem zakresu treści nauczania oraz metod i form ich realizacji do potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych uczniów. W ramach tygodniowego wymiaru godzin, w oddziałach przygotowawczych prowadzi się naukę języka polskiego w wymiarze nie niższym niż 6 godzin tygodniowo.
Ponadto, organ prowadzący szkołę, nie dłużej niż przez okres 24 miesiące, organizuje dla ww. uczniów dodatkową naukę języka polskiego. Dodatkowe zajęcia lekcyjne z języka polskiego dla uczniów będących obywatelami Ukrainy są prowadzone indywidualnie lub w grupach liczących nie więcej niż 15 uczniów, w wymiarze pozwalającym na opanowanie języka polskiego w stopniu umożliwiającym udział w obowiązkowych zajęciach edukacyjnych, nie niższym niż 6 godzin lekcyjnych tygodniowo.
Dla uczniów, w odniesieniu do których nauczyciel prowadzący zajęcia edukacyjne z danego przedmiotu stwierdzi konieczność uzupełnienia różnic programowych z tego przedmiotu, organ prowadzący szkołę organizuje w szkole dodatkowe zajęcia wyrównawcze w wymiarze 1 godziny lekcyjnej tygodniowo, nie dłużej jednak niż przez okres 12 miesięcy, prowadzone indywidualnie lub w grupach.
Ponadto w myśl art. 57 ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa możliwe jest zatrudnienie w szkole na stanowisku pomocy nauczyciela osoby nieposiadającej obywatelstwa polskiego, jeżeli posiada znajomość języka polskiego w mowie i piśmie w stopniu umożliwiającym pomoc uczniowi, który nie zna języka polskiego albo zna go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki. Decyzję o przyznaniu uczniowi danej formy wsparcia podejmuje dyrektor szkoły w porozumieniu z organem prowadzącym szkołę.

– W jaki sposób oceniane są w szkołach dzieci z Ukrainy, biorąc pod uwagę barierę językową i odmienność programu edukacji?
– Każda szkoła ustala wewnątrzszkolny system oceniania, który jest opracowany w oparciu o ustawę z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2022 r. poz. 2230) – rozdział 3 oraz Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 22 lutego 2019 r. w sprawie oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych, który obejmuje również uczniów ukraińskich. Natomiast regulacje dotyczące klasyfikowania, promowania oraz przeprowadzania egzaminu ósmoklasisty, egzaminu maturalnego i egzaminu zawodowego uczniów przybyłych do Polski w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium Ukrainy, zostały zawarte w Rozporządzeniu Ministra Edukacji i Nauki z dnia 21 marca 2022 r.
Uczniowie – uchodźcy z Ukrainy – uczęszczający do oddziałów podstawowych są oceniani zgodnie z tymi samymi przepisami, co pozostali uczniowie, z uwzględnieniem dotychczasowych przepisów zobowiązujących nauczycieli do: indywidualizowania pracy z uczniem, dostosowania wymagań edukacyjnych do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia oraz dostosowania sposobów i metod pracy do możliwości psychofizycznych ucznia.
Uczniowie mogą mieć dostosowane wymagania edukacyjne do ich potrzeb i możliwości. W celu ich dostosowania niezbędnych do otrzymania poszczególnych ocen wskazane jest objęcie ucznia pomocą psychologiczno-pedagogiczną i na tej podstawie – po rozpoznaniu przez nauczycieli i specjalistów danej szkoły indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz indywidualnych możliwości psychofizycznych ucznia, a następnie – nauczyciel danego przedmiotu przygotowuje dostosowane wymagania.
Specjaliści udzielający pomocy psychologiczno-pedagogicznej wspierają nauczycieli obowiązkowych zajęć edukacyjnych w dostosowaniu sposobów i metod pracy do możliwości
psychofizycznych uczniów.

– Jak Kuratorium rozumie przepisy dotyczące bezwarunkowego obowiązku szkolnego dla dzieci do lat 18 w Polsce, a jednocześnie zwolnienia z tego obowiązku uczniów ukraińskich na mocy ustawy z 12.03.2022 r. o pomocy i obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terenie tego państwa? Prosimy o komentarz.
– Zgodnie z §15 rozporządzenia Ministra Edukacji i Nauki z dnia 21 marca 2022 r. w sprawie organizacji kształcenia, wychowania i opieki dzieci i młodzieży będących obywatelami Ukrainy dzieci i uczniowie będący obywatelami Ukrainy, którzy pobierają naukę w przedszkolu lub szkole funkcjonujących w ukraińskim systemie oświaty z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość, nie podlegają obowiązkowemu rocznemu przygotowaniu przedszkolnemu, obowiązkowi szkolnemu albo obowiązkowi nauki. Rodzic, który chce, aby jego dziecko kontynuowało naukę w ukraińskim systemie oświaty, składa oświadczenie w gminie. Wówczas dziecko lub uczeń nie musi uczęszczać do polskiej szkoły (przedszkola).
Natomiast jeśli rodzic lub opiekun takiego oświadczenia nie złoży, bądź je wycofa, dziecko musi zostać przyjęte do polskiej szkoły, realizując tym samym właściwe obowiązki edukacyjne wynikające z polskiego systemu prawa.