Architektura bez empatii

Przypadkowo oglądając teleturniej „Milionerzy” trafiłem na architekta dyplomowanego, który przy pierwszym pytaniu rozłożył bezradnie ręce i wyznał: „nie kojarzę, kto to jest Balzac”. Wiem, z własnego doświadczenia, że zdarzają się momenty dziur w pamięci, gdy nawet własne nazwisko brzmi obco. Ale publicznie bałbym się przyznać, że nie wiem kto to Balzac, Chopin, Mozart, Dickens. To taki prehistoryczny rodzaj strachu przed zdemaskowaniem, przed ujawnieniem publice, że ze mnie żaden inteligent, najwyżej pół, a może i ćwierć…

Nie używa się dziś określenia inteligent, zamiennikiem jest osoba z wyższym wykształceniem. Ta osoba z wyższym wykształceniem szczyci się, nie wiedzą ogólną, ale specjalizacją. Architekt jest specjalistą, zna wszelkie nowoczesne technologie i rozwiązania, śledzi światowe trendy zagracania krajobrazu budynkami, stara się być innowacyjnym przez możliwe najlepsze odtwarzanie tego, co uważa się za nowoczesne. Przyznajmy, że książki Balzaca nie wzbogacą jego wiedzy specjalistycznej, w pierwszej połowie XIX w. nie znano jeszcze metod łączenia betonu, stali i szkła. Szanowany przeze mnie prof. Sawicki wielokrotnie apelował o upowszechnianie wiedzy technicznej, wskazując na tragiczne skutki inżynieryjnego analfabetyzmu. Mocno przy tym szydził z nadprodukcji humanistów, z ich – całkowicie niepraktycznymi – specjalizacjami. Z Sawickim lubię się zgadzać, a jeszcze bardziej – nie zgadzać. Istotna byłaby odpowiedź na pytanie: czy realizując marzenia o własnym domu, powierzyłby projektowanie architektowi, który nie słyszał o Balzacu…?

Wiedza specjalistyczna nauczyła architektów projektowania obiektów „dla nikogo”. Są gotowi odtwarzać rozwiązania nowoczesne, zastąpić wieże Jasnej Góry Burdż Chalifem, a stary nasz dworzec – terminalem Okęcia. Nie przyjdzie im jednak do głowy pytanie, jak w tym pięknym i nowoczesnym obiekcie będzie czuł się użytkownik. Użytkownik jest „nikim”, jego się nie dostrzega, nie czuje się jego potrzeb, lekceważy się jego gust estetyczny i nienowoczesne nawyki. Nowator wychodzi z założenia, że to ludzie mają się dostosować do zmodernizowanej przestrzeni. Stąd upowszechnienie zmory, symbolu korporacyjnego niewolnictwa, tzw. „open space”, zamieniających pracowników w mrówki. Nie znam architekta, który chciałby pracować w takim „mrowisku”, ale wielu z nich chwali się z dumą realizacją takowych okropieństw. 

Czytanie Balzaca, jak i większości lektur tzw. literatury pięknej, nie poprawia wiedzy specjalistycznej. Daje jednak coś, co ową wiedzę wzbogaca: uczucie empatii. Uczy dostrzegania indywidualności użytkownika, odkrywania jego potrzeb, w tym – co ważne – potrzeb nieuświadomionych. Nie każdy ma czas zastanowić się jakie oparcia powinny mieć ławki w parku, wyzwaniem dla architekta jest identyfikacja potrzeb ludzi szukających chwil relaksu wśród zieleni. Nie wiemy, jak kolorystyka ścian w sypialni wpływa na nasze samopoczucie psychiczne, architekt-humanista pozwoli nam dokonać trafnego wyboru. Technokrata bez empatii jest zbrodniarzem, niszczy nasze życie tworząc otoczenie nie do zniesienia. Kradnie przestrzeń i zagraca ją niefunkcjonalnymi piramidami, utrudniającymi nam egzystencję. Modernizm jest dziedzictwem XX-wiecznych totalitaryzmów, dzieckiem faszyzmu, nazizmu i komunizmu. My wam zaprojektujemy życie, a wy musicie się z tym pogodzić. 

Dlatego Balzac jest niezbędny dla łagodzenia obyczajów.